Εκπαίδευση και Άτομα με Προβλήματα Όρασης

Συμβουλές για γονείς, μαθητές και δασκάλους

Περιεχόμενα:

1. Παιδί με πρόβλημα όρασης – Ταξινόμηση

2. Ειδική Αγωγή – Εκπαίδευση

3. Σχολείο – Δάσκαλος – Παιδί με πρόβλημα όρασης

4. Γονείς – οικογένεια – παιδί με πρόβλημα όρασης

5. Ο ρόλος των δασκάλων

6. Ο ρόλος των συμμαθητών

1. Παιδί με Προβλήματα Όρασης – Ταξινόμηση

Μία από τις κατηγορίες των παιδιών με ειδικές ανάγκες είναι αυτή που περιλαμβάνει τα παιδιά με προβλήματα όρασης. Λόγω του προβλήματος αυτού δημιουργούνται στα παιδιά από ελαφρές μέχρι σοβαρές δυσκολίες στο γνωστικό, κινητικό και ψυχοκινητικό τομέα. Όσο πιο έγκαιρα και υπεύθυνα αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες αυτές, τόσο πιο γρήγορα θα είναι τα αποτελέσματα και θα ελαχιστοποιηθούν οι δευτερογενείς επιπτώσεις, που προέρχονται από τη μη έγκαιρη και υπεύθυνη αντιμετώπιση του προβλήματος.

Η ταξινόμηση των παιδιών με πρόβλημα όρασης μπορεί να γίνει σωστά είτε με βάση το βαθμό της οπτικής οξύτητας, το πλάτος και τη στενότητα του οπτικού πεδίου (ιατρικός ορισμός), είτε με βάση την όραση που γίνεται για εκπαιδευτικούς σκοπούς (εκπαιδευτικός ορισμός).

Σύμφωνα με τη σύγχρονη ορολογία, που χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς, υπάρχουν δυο κατηγορίες παιδιών με προβλήματα όρασης, α) παιδιά που έχουν βλάβη στην όραση, αλλά είναι σε θέση να διαβάζουν κοινά έντυπα με μεγαλύτερα γράμματα (μερικώς βλέποντα) και β) παιδιά τυφλά που αδυνατούν μεν να διαβάσουν κοινά έντυπα, μπορούν όμως να διαβάσουν και γενικότερα να εκπαιδευτούν με το σύστημα Braille.

2. Ειδική Αγωγή – Εκπαίδευση

Ειδική Αγωγή είναι κάθε ειδική εκπαιδευτική βοήθεια (ειδικά προγράμματα, διδακτικά – εποπτικά – τεχνολογικά μέσα, μέθοδοι διδασκαλίας) προς τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, ανεξάρτητα αν αυτή είναι πολλή ή λίγη, αν παρέχεται σε προσωρινή ή μόνιμη βάση, μέσα στο συνηθισμένο σχολείο ή έξω απ’ αυτό.

Η Ειδική Εκπαίδευση για τα πρόσωπα με προβλήματα όρασης μπορεί να παρέχεται σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής, ή σε συνηθισμένες εκπαιδευτικές μονάδες βλεπόντων, διαρθρώνεται δε ως εξής:

Α. Πρωτοβάθμια εκπαίδευση

α) Προνηπιακός σταθμός (τυφλών ή βλεπόντων)

β) Προσχολική αγωγή (Ειδικό Νηπιαγωγείο, Νηπιαγωγείο βλεπόντων).

γ) Δημοτική Εκπαίδευση που μπορεί να παρέχεται σε:

1. Ειδικό Δημοτικό Σχολείο, με ή χωρίς οικοτροφείο, όπου παρέχεται εκπαίδευση από δασκάλους με μετεκπαίδευση στην Ειδική Αγωγή και υποστήριξη από εξειδικευμένο προσωπικό.

2. Ειδική Τάξη σε Σχολείο βλεπόντων, όπου παρακολουθούν τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ορισμένα μόνο μαθήματα, ενώ στα περισσότερα μαθήματα συνεκπαιδεύονται με παιδιά της συνηθισμένης τάξης του δημοτικού σχολείου.

3. Τάξη του συνηθισμένου σχολείου βλεπόντων, όπου εντάσσεται το παιδί με πρόβλημα όρασης και συνδιδάσκεται με τα παιδιά χωρίς προβλήματα όρασης τα ίδια ακριβώς μαθήματα, με την κατάλληλη όμως υποστήριξη (εξειδικευμένος εκπαιδευτικός, ειδικά βοηθήματα).

Ο τύπος εκπαίδευσης που θ’ ακολουθήσει το παιδί με πρόβλημα όρασης, είναι θέμα συναπόφασης παιδιού – γονέων – εκπαιδευτικού – ειδικών και Σχολικού Συμβούλου Ειδικής Αγωγής, με μοναδικό άξονα το όφελος του παιδιού.

Β. Δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Τα παιδιά με προβλήματα όρασης φοιτούν σε Γυμνάσια και Λύκεια βλεπόντων.

Γ. Τριτοβάθμια εκπαίδευση

Πρόσωπα με προβλήματα όρασης που έχουν ικανοποιητική σχολική επίδοση, φοιτούν σε Σχολές της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, από τις οποίες παίρνουν το προβλεπόμενο Πτυχίο όταν τελειώσουν με επιτυχία τις σπουδές τους.

Ο τομέας της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, εντάσσεται στα πλαίσια των επιστημών της Αγωγής. Οι λειτουργοί με τις γνώσεις, την εκπαίδευση, την εξειδίκευση και την εμπειρία που διαθέτουν, συμβάλλουν στην αποτελεσματική εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση των προσώπων με προβλήματα όρασης, με σκοπό την ένταξη και την ενσωμάτωσή τους στο κοινωνικό σύνολο.

3. Σχολείο – Δάσκαλος – Παιδί με Προβλήματα Όρασης

Το παιδί με πρόβλημα όρασης είναι ένας από τους μαθητές της τάξης, που έχει όπως όλοι τη δική του προσωπικότητα.

Οι λέξεις «βλέπω», «κοιτάζω», «διαβάζω», χρησιμοποιούνται και στο λεξιλόγιο των παιδιών με προβλήματα όρασης και δηλώνουν τις μεθόδους που βλέπουν.

βλέπω: μυρίζω, ακούω, ψάχνω, αγγίζω

διαβάζω: σε braille, σε κασέτες, σε πολύ κοντινή απόσταση.

Ενθαρρύνουμε το μαθητή με προβλήματα όρασης να κυκλοφορεί άνετα στην τάξη, να συμμετέχει σε όλες τις δραστηριότητες του σχολείου, να διατυπώνει τις απορίες του, να χρησιμοποιεί τον ειδικό εξοπλισμό του, να τηρεί τις υποχρεώσεις του, να δέχεται και να προσφέρει τη βοήθειά του στους συμμαθητές του, μέσα σε κλίμα αμοιβαιότητας.

Ο ειδικός εξοπλισμός καθώς επίσης και μερικές διευθετήσεις στο χώρο που μπορεί να γίνουν είναι:

α) Βιβλία: Οι τυφλοί χρησιμοποιούν τα διδακτικά βιβλία των βλεπόντων, τα οποία έχουν μεταγραφεί στο ανάγλυφο σύστημα γραφής braille με τις απαραίτητες διασκευές και προσαρμογές ως προς την παρουσίαση ορισμένων ασκήσεων, την εικονογράφηση, (οι εικόνες δίδονται σε περιγράμματα χωρίς λεπτομέρειες, άλλες αντικαθίστανται από γραπτές επεξηγήσεις κ.λ.π.), την προσθήκη ορισμένων επεξηγηματικών κεφαλαίων που ενδιαφέρουν τους τυφλούς κ.ά..

Οι μερικώς βλέποντες χρησιμοποιούν βιβλία με κοινή γραφή, αλλά μεγαλύτερα γράμματα.

β) Γραφομηχανή braille, που έχουν ως βασική φόρμα έξι ανάγλυφες τελείες (εξάστιγμο).

γ) Μαγνητόφωνα, για χρήση των ομιλούντων βιβλίων, δηλαδή κασετών με γραμμένα, ολόκληρα διδακτικά βιβλία, λογοτεχνικά έργα κ.λ.π..

δ) Μέσα προβολής και μεγέθυνσης εικόνων, κειμένων, διαγραμμάτων κ.λ.π. για τους μερικώς βλέποντες

ε) Τα μολύβια που χρησιμοποιούν οι μερικώς βλέποντες να έχουν μύτη πλατύτερη από τα συνηθισμένα, να γράφουν μαλακά, το δε χαρτί να έχει χρώμα υποκίτρινο (κρεμ) και να μη γυαλίζει.

στ) Τα θρανία να είναι κινητά.

ζ) Οι τοίχοι, οι οροφές, τα καθίσματα, τραπέζια και λοιπά έπιπλα να έχουν ουδέτερους χρωματισμούς και να μην είναι γυαλιστερά.

η) Ο φωτισμός, να διαχέεται ισομερώς σε όλη την αίθουσα και να μην είναι εκθαμβωτικός.

θ) Τα παράθυρα, να έχουν το ανάλογο με την ηλικία των παιδιών ύψος από το δάπεδο για λόγους ασφαλείας, οι δε σκάλες να φέρουν προστατευτικά κάγκελα και ειδική σήμανση στις άκρες των σκαλοπατιών.

Αγωγή κινητικότητας και προσανατολισμού:

Η αγωγή κινητικότητας και προσανατολισμού, μαζί με τους επιμέρους τομείς της κυκλοφοριακής και φυσικής αγωγής, στοχεύει στην κατά το δυνατόν ελεύθερη και αυτοτελή κίνηση των τυφλών και μερικώς βλεπόντων μαθητών σε κλειστούς και ανοιχτούς χώρους, και αποτελεί αφενός μεν ξεχωριστό μάθημα αφετέρου δε βασική διδακτική αρχή, η οποία πρέπει να αρχίζει κατά το δυνατόν νωρίτερα, να διδάσκεται σε ατομική βάση στο σχολείο και στο σπίτι από ειδικευμένο προσωπικό, αλλά και από την οικογένεια, η οποία πρέπει να αποκτήσει βασικές γνώσεις σχετικές με την αγωγή κινητικότητας.

Τα άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης μπορούν να κινούνται αυτοτελώς με τη βοήθεια του λευκού μπαστουνιού, του απλού ή του σύγχρονου με ακτίνες λέιζερ.

4. Γονείς – Οικογένεια – Παιδί με Προβλήματα Όρασης

Οι γονείς όταν πληροφορηθούν ότι το παιδί τους παρουσιάζει ανίατο και σοβαρό πρόβλημα όρασης, αντιδρούν ανάλογα με τον χαρακτήρα τους και τον τρόπο που ο περίγυρος αντιμετωπίζει τη νέα τους κατάσταση.

Οι συνέπειες που ακολουθούν ολόκληρη την οικογένεια είναι:

α) ψυχολογικές (συνέπειες στον ψυχικό κόσμο τους)

(σοκ, άρνηση του προβλήματος, απόρριψη, υπερπροστασία, αμφιθυμικές τάσεις)

επιθυμητός σκοπός: η αποδοχή του προβλήματος από τους ίδιους τους γονείς.

β) Κοινωνικές (συνέπειες στις σχέσεις τους με τους άλλους)

(βλέπουν σε ορισμένες περιπτώσεις την απόρριψη, τον οίκτο, τον προβληματισμό, την αμηχανία των άλλων μπροστά στο πρόβλημά τους)

επιθυμητός σκοπός: η αποδοχή του προβλήματος από τους άλλους

γ) Οικονομικές

(επιπλέον δαπάνες που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των προβλημάτων όρασης που προκύπτουν)

Η οικογένεια του παιδιού με πρόβλημα όρασης θα πρέπει να ενημερωθεί για:

• το πρόβλημα και την εξέλιξή του,
• τα προγράμματα αντιμετώπισης του προβλήματος
• τις δυνατότητες που έχει το παιδί με πρόβλημα όρασης και να ενθαρρυνθεί στην αναζήτηση συμβουλών από ειδικούς και αρμόδιες υπηρεσίες, ώστε να μπορέσει ν’ αξιοποιήσει το παιδί με πρόβλημα όρασης στο μέγιστο βαθμό τις δυνατότητές του.

Γονείς προσώπων με προβλήματα όρασης για να έχουν κατάλληλη υποστήριξη μπορούν ν’ απευθύνονται στα:

• Κ.Ε.Α.Τ. (01)9595880
• Σχολή Τυφλών Θεσσαλονίκης (031-830095)
• Φάρος Τυφλών (01)9415222
• Σχολικό Σύμβουλο Ειδικής Αγωγής της περιοχής τους.
• ΥΠ.Ε.Π.Θ., Δ/νση Ειδικής Αγωγής (01)3231770
• ΥΠ.ΥΓ. ΠΡΟΝΟΙΑΣ, Δ/νση Πρόνοιας της περιοχής τους.
• ΥΠ.ΥΓ. ΠΡΟΝΟΙΑΣ, Δ/νση ΑΜΕΑ, τηλ. 5235441
• Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τυφλών, επίσημος συνδικαλιστικός φορέας (01)5228333, 5228365.
• Πανελλήνια Ένωση Ασθενών Μελαγχρωστικής Αμφιβλ/πάθειας: 9524548 – 5622431

Οι γονείς για την καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων εξαιτίας της δυσκολίας του παιδιού τους, δεν θα πρέπει ν’ απομονωθούν με ότι δυσάρεστο αυτό μπορεί να σημαίνει για το μέλλον του παιδιού αλλά και της δικής τους οικογενειακής ζωής. Πιστεύουμε πως είναι προτιμότερο ν’ απευθύνονται στους προαναφερόμενους φορείς για στήριξη και να φροντίζουν ν’ αναδεικνύουν στην κοινωνία τις δυνατότητες του προσώπου με προβλήματα όρασης, ανατρέποντας έμπρακτα αρνητικές στάσεις.

5. Ο ρόλος των δασκάλων

Οι εκπαιδευτικοί που έχουν καταρτισθεί σε θέματα Ειδικής Αγωγής έχουν τις γνώσεις και τις μεθοδολογίες να αντιμετωπίσουν διδακτικά τις ανάγκες ενός παιδιού με προβλήματα όρασης.

Οι εκπαιδευτικοί όμως που δεν έχουν παρακολουθήσει ανάλογα προγράμματα οφείλουν να έχουν την ευαισθησία ενός λειτουργού που εκτός από την ενημέρωση επί ειδικών θεμάτων, καλό θα είναι,

α) να υποψιάζεται πιθανά προβλήματα όρασης του μαθητή παρατηρώντας την συμπεριφορά του στην τάξη, ή στην αυλή του σχολείου π.χ. όταν το παιδί κοιτάει στον πίνακα «με το πλάι του ματιού», όταν βάζει τα χέρια του στα μάτια για να αποφύγει το φως, όταν κάνει μεγάλα γράμματα στα κείμενά του, όταν έχει δυσκολία στην κίνηση μέσα στο πλήθος ή καθώς περνά από φωτεινά σε σκοτεινά σημεία (και το αντίστροφο) όταν έχει αδυναμία να παίζει παιχνίδια που απαιτούν έντονη δραστηριότητα και κινήσεις κ.ά.

β) να παραπέμπει το παιδί σε κατάλληλες μονάδες διάγνωσης και θεραπείας (ζητώντας την γνώμη ειδικών) για να προσδιορισθεί με ακρίβεια το πρόβλημά του.

γ) να ενημερώνει τους γονείς για την εξέλιξη της κατάστασής του στο σχολείο αναφορικά με το πρόβλημά του.

δ) να συνεργάζεται με Ειδικούς Σχολικούς Συμβούλους, ή άλλους επαγγελματίες του χώρου ώστε να συμβάλλει στην εκπαιδευτική και κατ’ επέκταση κοινωνική τους ένταξη.

ε) να ασκεί συμβουλευτικό έργο προς τους συμμαθητές του παιδιού με προβλήματα όρασης για τον τρόπο αντιμετώπισής του, ώστε να μειωθούν συμπεριφορές και στάσεις απόρριψης, χλευασμού, στιγματισμού κ.ά.

στ) να ενημερώνει και ευαισθητοποιεί τους συναδέλφους του, τους γονείς και τα άλλα παιδιά για τα προβλήματα των παιδιών που έχουν διάφορες παθήσεις των οφθαλμών, να μεριμνά για την πρόληψη παρόμοιων καταστάσεων, αλλά και δευτερογενών συνεπειών (όπως ατυχήματα), και να οργανώνει εκδηλώσεις στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας ενεργοποιώντας την συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων προσώπων και φορείων.

6. Ο ρόλος των συμμαθητών

Είναι γενικώς αποδεκτό, ότι οι ομάδες συνομηλίκων, π.χ. παρέες, ομάδες παιχνιδιού, συμμαθητές κ.ά., αποτελούν ένα ζωτικό χώρο για κάθε παιδί και συμβάλλουν ουσιαστικά στην κοινωνικοποίησή του, ιδιαίτερα όταν το παιδί αυτό είναι με ειδικές ανάγκες.

Οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι γονείς των παιδιών με προβλήματα όρασης οφείλουν να καλλιεργούν κλίμα αμοιβαίας κατανόησης και αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των παιδιών αυτών και των συμμαθητών τους, φροντίζοντας οι σχέσεις που θα αναπτυχθούν να μην περνούν μέσα από την εξωπραγματική παρουσίαση του προβλήματος υγείας και του στιγματισμού αυτής (π.χ. γυαλάκιας, σκουντούφλης, στραβός, αργοκίνητος κ.ά.).

Τα παιδιά δεν έχουν δομήσει αξιολογικό σύστημα ώστε να διαμορφώνουν αρνητική συμπεριφορά με βάση τις αναπηρίες και είναι φυσικό να αντιγράφουν και αργότερα υιοθετούν τις στάσεις και απόψεις των μεγάλων και των γονιών τους.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να εμφυσήσουμε στους συμμαθητές των παιδιών με προβλήματα όρασης

α) το αίσθημα της αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης.

β) την αποδοχή της συμμετοχής στις καθημερινές δραστηριότητες του π.μ.π.ο. ώστε αυτοί

• να βοηθούν τον συμμαθητή τους στο διάβασμα (να του λένε τί γράφει ο πίνακας, να του περιγράφουν σκηνές κ.ά.)
• να τον συνοδεύουν σε δύσκολα σημεία του σχολείου (αυλή, τουαλέτες), στο δρόμο κ.ά. για να αποφεύγονται κίνδυνοι που απειλούν αυτόν με ατυχήματα.
• να τον εντάσσουν στις ομαδικές δραστηριότητες παιχνιδιού και μάθησης (διάβασμα μαζί στο σπίτι).
• να προσπαθούν να ακολουθούν τους ρυθμούς κίνησής του, μέχρι ο φίλος τους να προσαρμοσθεί σε αυτούς των άλλων παιδιών.

Ονόματα συντακτών:

Σιούτης Στέργιος                          Κοινωνιολόγος – Παιδαγωγός

Ριζόπουλος Βασίλης                      Κοινωνιολόγος – Ειδ. Παιδαγωγός Νηπιαγωγός

Χατζηχαραλάμπους Στρατής          Κοινωνιολόγος – Κοινωνική Διοίκηση – Μετ. Ψυχική  Υγεία