Πρόληψη Ατυχημάτων στο Σπίτι και στο Δρόμο, Ιδιαιτερότητες για Άτομα με Προβλήματα Όρασης

Γενικά

Η άποψη ότι τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης έχουν πολύ μεγάλες ικανότητες και μπορούν, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, να τα βγάλουν πέρα, είναι εν μέρη σωστή. Φυσικά, τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης έχουν αναπτύξει ορισμένες ικανότητες πολύ περισσότερο από τα άτομα με φυσιολογική όραση, όμως δεν παύουν να είναι εκτεθημένα σε ορισμένους κινδύνους, που προέρχονται από την ιδιαιτερότητά τους να μην βλέπουν ή να μην βλέπουν αρκετά καλά.

Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι στον τομέα των ατυχημάτων, πολύ σοβαρές συνέπειες μπορεί να προέλθουν από πολύ «ασήμαντες» αιτίες.

Υπάρχουν 3 κατηγορίες μέτρων πρόληψης:

α. Μέτρα που τα ίδια τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης πρέπει να λαμβάνουν

β. Μέτρα που πρέπει να λαμβάνουν συγγενείς, φίλοι, συγκάτοικοι

γ. Μέτρα που πρέπει να λάβει το κράτος και αρμόδιοι φορείς.

Συνήθως τα μέτρα είναι μικτά, δηλαδή αφορούν τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης και τους συμπολίτες. Η προηγούμενη κατανομή έχει μόνο θεωρητικό χαρακτήρα. Στις επόμενες σελίδες ο καθένας μπορεί εύκολα να ξεχωρίσει ποιον ή ποιους αφορούν τα μέτρα πρόληψης. Η αναφορά τους θα γίνει σε κατηγορίες ατυχημάτων με βάση την αιτία ή την δραστηριότητα.

Α. Κατοικία – Κλειστοί χώροι

Α1. Ηλεκτρικές συσκευές

Είναι σημαντικό να γνωρίζει το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης ότι μια συσκευή είναι ανοικτή ή κάποιο μάτι κουζίνας καίει. Πάντα ειδοποιούμε το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης όταν ανάβουμε και όταν σβήνουμε μία ηλεκτρική συσκευή. Για τα μικρά παιδιά αυτό δεν αρκεί. Χρειάζονται επίβλεψη.

Στα σπίτια των Ατόμων Με Προβλήματα Όρασης θα πρέπει να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες (και ασφαλέστερες) ηλεκτρικές συσκευές και πάντα στην ίδια θέση.

• Τα καλώδια πρέπει να είναι κοντά (χωρίς φυσικά να είναι τεντωμένα) και κατάλληλα στερεωμένα ή η θέση των συσκευών να είναι τέτοια ώστε να μην κρέμονται στο πάτωμα (κίνδυνοι πτώσης). Επίσης δεν πρέπει να ακουμπάνε σε ζεστές επιφάνειες (π.χ. καλοριφέρ) ή να περνάνε κοντά από ανοικτή φλόγα (που πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται σε σπίτια Ατόμων Με Προβλήματα Όρασης) διότι υπάρχει σημαντικός κίνδυνος καταστροφής του καλωδίου και ηλεκτροπληξίας. Καλώδια πρέπει να ελέγχονται τουλάχιστον μία φορά κάθε χρόνο και να αντικαθίστανται σε περίπτωση φθοράς (όχι να επιδιορθώνεται).
• Οι διακόπτες πρέπει να έχουν κατασκευαστεί ή μεταποιηθεί (η λαβή μόνο) έτσι ώστε το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης να μπορεί εύκολα να διαπιστώνει με την αφή την θέση (κλειστή, ανοικτή, σε ποιά βαθμίδα) του διακόπτη. Προτείνουμε τουλάχιστον η ένδειξη «ΚΛΕΙΣΤΟ» να μαρκάρεται με ανάγλυφο αυτοκόλλητο ή αναγνωρίσιμη χάραξη.
• Ιδιαίτερα οι νεώτεροι βραστήρες νερού πρέπει να τύχουν μεγάλης προσοχής. Το καλώδιο πρέπει να είναι κοντό, όμως απότομη μεταφορά του βραστήρα, με το καλώδιο ακόμα στην πρίζα, είναι δυνατόν να ανατρέψει τον βραστήρα απότομα και να χυθεί πολύ καυτό νερό. Σε βραστήρες νερού πρέπει να τοποθετείται πάντα το καπάκι και να κλείνει τελείως. Μικρά ανοίγματα αδρανοποιούν τον αυτοματισμό και ο βραστήρας βράζει συνεχώς, με αποτέλεσμα (αν δεν παρατηρηθεί) να εξατμισθεί το νερό και να δημιουργηθεί δυνατότητα βλάβης ή πυρκαγιάς. Τέλος υπάρχει κίνδυνος εγκαύματος χεριού που το κρατά διότι ατμός φεύγει συνήθως από χαραμάδες του καπακιού.

Ήδη στην αγορά πρέπει να ληφθούν υπόψη όλα αυτά τα σημεία και το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης να δοκιμάσει μόνο του στο κατάστημα εάν η συσκευή αυτή τον βολεύει.

Τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης, ιδίως  τα μικρά παιδιά (οδηγίες και εξάσκηση με παρουσία ενήλικα!) πρέπει να περνάνε το χέρι τους σε απόσταση από ηλεκτρικά μάτια, όταν θέλουν να διαπιστώσουν την λειτουργία τους.

Πάντα ειδοποιούμε το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης ότι υπάρχει ζεστό νερό σε κατσαρόλα στην κουζίνα, καλύτερα δε είναι να χρησιμοποιείται αμέσως το ζεστό νερό και να μην μένει στην κατσαρόλα χωρίς λόγο. Το ίδιο ισχύει για ψήσιμο φαγητού. Ιδιαίτερη προσοχή εάν υπάρχουν στο σπίτι παιδιά με προβλήματα όρασης: ποτέ βράσιμο νερού – φαγητού χωρίς επίβλεψη μικρών παιδιών και χωρίς ειδοποίηση μεγαλύτερων παιδιών. Το χερούλι της κατσαρόλας πρέπει πάντα να βρίσκεται προς το εσωτερικό της κουζίνας και ποτέ να μην προεξέχει προς τα έξω (κίνδυνος και για ενήλικες να σπρώξουν την κατσαρόλα).

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται το ηλεκτρικό σίδερο. Ποτέ δεν αφήνεται επάνω στην όχι και τόσο σταθερή σιδερώστρα, ακόμα και για ολιγόλεπτο διάλειμμα. Μετά την χρήση πρέπει να τοποθετείται σε ασφαλή θέση μέχρι να κρυώσει.

Το θερμοσίφωνο δεν πρέπει να μένει ποτέ ανοικτό κατά την διάρκεια του μπάνιου/ντους και ο πίνακας πρέπει να έχει διακόπτη διαφυγής (*). Θα πρέπει να τοποθετείται κάποιο σημάδι όταν ο θερμοσίφωνας είναι ανοικτός, ιδιαίτερα εάν το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης μένει μόνο του (ρολόι – ειδοποιητής με μικρούς χρόνους στους οποίους γνωρίζουμε ότι έχει ζεσταθεί το νερό).

Ένας μικρότερος κίνδυνος υφίσταται από χαλασμένα τρόφιμα (που δεν έχει αλλοιωθεί η γεύση τους) όταν υπάρχει διακοπή ρεύματος και επομένως το ψυγείο δεν λειτουργήσει για ορισμένες ώρες. Πολλές συσκευές σε «πολύπριζα» δεν είναι πολύ σοφό να υπάρχουν στο σπίτι, λόγω του κινδύνου της υπερθέρμανσης καλωδίων και του κινδύνου πυρκαγιάς.

Στο ασανσέρ της πολυκατοικίας πρέπει να διασφαλιστεί ότι τουλάχιστον τα κουμπιά ΣΤΟΠ και ΚΟΥΔΟΥΝΙ θα είναι εύκολα αναγνωρίσιμα από Άτομα Με Προβλήματα Όρασης.

Δεν συνιστούμε να περνάνε Άτομα Με Προβλήματα Όρασης από γυριστές πόρτες π.χ. ξενοδοχείων, τραπεζών. Καλύτερα να χρησιμοποιούν την κανονική πόρτα που υπάρχει πάντα δίπλα.

Συνίσταται να υπάρχουν χρωματικές αντιθέσεις μεταξύ πόρτας και τοίχου καθώς και σε μεγάλες επιφάνειες τζαμιών (μεγάλα χρωματιστά αυτοκόλλητα, σε περίπτωση παιδιών: στο ύψος των ματιών τους!) για να τα αναγνωρίζει το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης. Το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης πρέπει να πληροφορηθεί στο χώρο εργασίας του την έξοδο κινδύνου και να κάνει δοκιμές, αρχικά με συνάδελφο με κανονική όραση.

Σε δημόσια κτίρια το καρτοτηλέφωνο, οι ψύκτες και ογκώδη αντικείμενα πρέπει να βρίσκονται σε εσοχές ώστε τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης να κινούνται ελεύθερα.

Καλός φωτισμός σπιτιού και χώρου εργασίας (δεν έχουν όλα τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης απωλέσει τελείως την όρασή τους και πρέπει να διευκολύνονται).

Α2. Πτώσεις

Καλώδια ηλεκτρικών συσκευών και τηλεφώνων δεν πρέπει να βρίσκονται στο πάτωμα (κίνδυνος ηλεκτροπληξίας εκτός του κινδύνου πτώσης). Μικρά αυτοκινητάκια και στρογγυλά παιχνίδια (εγγονών π.χ.) επίσης δεν πρέπει να βρίσκονται στο σπίτι (εκτός του χώρου παιχνιδιού των παιδιών), γιατί μπορεί να πατηθούν και να οδηγήσουν σε πτώση με συνέπειες.

Τα χαλιά πρέπει να έχουν κάποιο μέγεθος ώστε να στερεώνονται με έπιπλα και όχι να είναι ελεύθερα. Ιδιαίτερα οι γωνίες πρέπει να μην ανασηκώνονται (συνηθισμένο μετά από πλύσιμο ή καθάρισμα).

Χαμηλά μαξιλάρια (στο έδαφος) πρέπει να αποφεύγονται, ή τουλάχιστον να μην αλλάζουν θέση. Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και με γλάστρες στο πάτωμα.

Γενικά, αντικείμενα πρέπει να έχουν σταθερή θέση και να επανέρχονται στην θέση τους μετά από αναγκαία μετακίνηση (καθαριότητα, οικογενειακές συγκεντρώσεις κλπ). Η κυρία που καθαρίζει πρέπει να το γνωρίζει αυτό.

Σε ξένο σπίτι και χώρους, φυσικά το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης πρέπει να καθοδηγηθεί και να του εξηγηθούν και επιδειχθούν τα σημαντικά σημεία (π.χ. χαμηλά κάγκελα μπαλκονιού που είναι συνήθη σε ελληνικές πολυκατοικίες).

Α3. Τρόφιμα – φάρμακα – απορρυπαντικά

Πρόβλημα αποτελεί η ημερομηνία λήξης τροφίμων, η οποία δεν αναγράφεται ακόμα με την γραφή Μπρέϊγ. Ίσως το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης θα πρέπει κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα να παρακαλεί γνωστό πρόσωπο να ξεκαθαρίσει τρόφιμα και φάρμακα που πλησιάζει η ημερομηνία λήξης τους (**)

Επικίνδυνα υλικά (απορρυπαντικά, οινόπνευμα κλπ) πρέπει να τοποθετούνται στις πραγματικές τους συσκευασίες και να αναγράφεται με μαρκαδόρο σε άσπρη μεγάλη ετικέτα το τί περιέχει η συσκευασία (για άτομα με μερική απώλεια όρασης), και με γραφή Μπρέϊγ για πολύ προβληματική όραση. Είναι επικίνδυνο να τοποθετούνται απορρυπαντικά σε φιάλες ποτών (π.χ. Κόκα Κόλας), διότι το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης μπορεί να παραπλανηθεί (και παιδιά! (***).

Φάρμακα που λαμβάνονται πρέπει να μαρκάρονται με σαφήνεια (π.χ. ένας σπάγκος γύρω από το μπουκάλι, ή δυο σπάγκοι για άλλο μπουκάλι, και η σήμανση να επεξηγείται σε μαγνητοταινία για την οποία κάθε φορά που υπάρχουν αμφιβολίες, θα μπορεί να συμβουλεύεται το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης. Για άτομα με μειωμένη όραση, θα μπορούσε η δοσολογία και οδηγίες χρήσης του φαρμάκου από τον γιατρό, να αναγραφεί με μαρκαδόρο, εφόσον το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης δηλώσει ότι μπορεί να τα διαβάσει.

Δεν είναι ασφαλής η προφορική οδηγία, όσο και καλά να γίνεται και όσο να δηλώνει το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης ότι του αρκεί!

Α4. Κίνδυνοι φωτιάς

Όπως έχει ήδη λεχθεί, ανοικτή φλόγα (καμινέτο, θερμάστρα σπιράλ) πρέπει να αποφεύγονται, όπως επίσης και θέρμανση – μαγείρεμα με γκάζι, εφόσον δεν διασφαλίζεται η ικανότητα του Ατόμου Με Πρόβλημα Όρασης να ελέγχει καλά τους διακόπτες. Η αλλαγή φιάλης απαιτεί κάθε φορά (!!) καινούργιο ελαστικό δακτυλίδι στεγανοποίησης της σύνδεσης. Είναι μεγάλο λάθος να χρησιμοποιείται το ίδιο δακτυλίδι σε δύο φιάλες γιατί μόνο εκ των υστέρων διαπιστώνεται η διαφυγή αερίου! Το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης, εφόσον χρησιμοποιεί φιάλες αερίου (δεν το συνιστούμε), πρέπει να εξασκηθεί στην αλλαγή και να διαθέτει μικρό απόθεμα στεγανωτικών δακτυλίων. Κεριά χρειάζονται επίσης ιδιαίτερη προσοχή (εφόσον χρησιμοποιούνται) έστω και αν συγκατοικεί και άτομο με φυσιολογική όραση. Εάν, σαν επισκέπτες, χρησιμοποιήσουμε κεριά σε κατοικία Ατόμου Με Πρόβλημα Όρασης, πρέπει φεύγοντας να τα σβήσουμε. Το ίδιο ισχύει για το κάπνισμα. Το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης, εφόσον καπνίζουν χρειάζονται μεγάλα τασάκια τα οποία δεν πρέπει να αδειάζουν στα σκουπίδια πριν περάσουν τουλάχιστον 12 ώρες (κίνδυνος ένα τσιγάρο να μην έχει σβήσει τελείως και να προξενήσει πυρκαγιά στην συνήθως, πλαστική σακούλα). Τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης πρέπει να αποφεύγουν (μάλλον απαγορεύεται για όλους θα έλεγα) το κάπνισμα στο κρεβάτι (****).

Β. Στον δρόμο – Μέσα Μαζικής Μεταφοράς

Στην Γερμανία τα Άτομα Με Ειδικές Ανάγκες γενικά, έχουν περιβραχιόνιο που διακρίνεται καλά και από απόσταση (κίτρινο με 3 μαύρες βούλες), σαν γενικό σήμα προσοχής. Έτσι οδηγοί και πεζοί αντιλαμβάνονται αμέσως ότι πρέπει να προσέξουν. Την διάκριση την θεωρούμε σαν το βασικότερο για πρόληψη ατυχημάτων τουλάχιστον στον δρόμο.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος, κατά την άποψη μας και για την Ελλάδα, προέρχεται από το πράσινο των πεζών, το οποίο σηματοδοτείται για Άτομα Με Προβλήματα Όρασης με ειδικές συσκευές παλμικής κίνησης και ηχητικού σήματος. Ο λόγος είναι ότι τουλάχιστον 3 – 5 αυτοκίνητα (και περισσότερα) περνούν με κόκκινο. Έτσι δεν μπορεί το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης να βασιστεί στην σηματοδότηση.

Μεγάλη δυσκολία δημιουργούν για Άτομα Με Προβλήματα Όρασης επίσης τα αυτοκίνητα που καταλαμβάνουν τις διαβάσεις πεζών πριν από σηματοδότες, όπως και τα πεζοδρόμια, δημιουργώντας μεγάλους κινδύνους και δυσκολίες και για άτομα με κανονική όραση και κινητικότητα!

Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι τα δίκυκλα (*****) που χρησιμοποιούν και τα πεζοδρόμια όταν δυσκολεύονται να προωθηθούν.

Μεγάλο κίνδυνο δημιουργούν εργασίες ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λ.π. στα πεζοδρόμια, με λάκκους με μεγάλο βάθος και με διασφάλιση μόνο μιας πλαστικής ταινίας που σε λίγο διάστημα θα έχει απομακρυνθεί. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, το κράτος δεν λαμβάνει υπόψη του τα Άτομα Με Ειδικές Ανάγκες, τουλάχιστον (για να είμαστε ευγενικοί) όσο θα έπρεπε.

Σημεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη από Άτομα Με Προβλήματα Όρασης είναι και τα εξής:

• Οι πινακίδες του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας είναι μερικές φορές χαμηλές και υπάρχει κίνδυνος πρόσκρουσης με το κεφάλι (επομένως πέρασμα σε απόσταση, όταν διαπιστωθεί η ύπαρξη κάθετης στήριξης της πινακίδας).
• Κίνδυνος πρόσκρουσης υπάρχει επίσης στα καρτοτηλέφωνα, διότι η στήριξή τους επιτρέπει αναγνώριση του εμποδίου, όταν το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης βρίσκεται πολύ κοντά στο κουβούκλιο. Τα παλιότερα καρτοτηλέφωνα είχαν μεταλλική βάση και επέτρεπαν κάποιου είδους αναγνώριση, όχι όμως και τα νεώτερα (κίτρινα). Πρέπει δε να ληφθεί – υπόψη ότι δεν τοποθετούνται σε ασφαλή μέρη και ούτε λαμβάνεται πάντα υπόψη η ροή των πεζών (κλείνουν πεζοδρόμια, βρίσκονται σε στροφές πολύ κοντά στη λουρίδα κυκλοφορίας, για να απομακρυνθεί κανείς πρέπει να κατέβει στο οδόστρωμα κ.λ.π.).
• Σε πολλά περίπτερα οι εφημερίδες ή ακόμα και βαριά αντικείμενα (μεγάλα κομπολόγια, παιχνίδια) βρίσκονται κρεμασμένα σε χαμηλό ύψος, εκτός περιπτέρου και στον διάδρομο ροή πεζών (κίνδυνος πρόσκρουσης και αιφνιδιασμού).
• Προσοχή χρειάζεται επίσης όταν δίκυκλα βρίσκονται στο πεζοδρόμιο (δυστυχώς) και υπάρχει κίνδυνος εμπλοκής ρούχων του Ατόμου Με Πρόβλημα Όρασης, σε τιμόνι ή καθρέφτες.

Τα Άτομα Με Προβλήματα Όρασης πρέπει να μην βασίζονται (στην Ελλάδα) στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και στην αλληλεγγύη των συμπολιτών. Πρέπει να βασίζονται στις δικές τους διαπιστώσεις.

Τα λεωφορεία σταματούν σχεδόν πάντα μακριά από το πεζοδρόμιο, γεγονός που ωθεί δικυκλιστές να περνάνε δεξιά από το λεωφορείο (επομένως: προσοχή στην ανάβαση και ιδιαίτερα στην κατάβαση!) Επειδή δε ο οδηγός συνήθως βιάζεται (κανείς δεν ελέγχει εάν φτάσει νωρίς στο τέρμα και έτσι προσπαθεί να μεγαλώσει το διάλλειμα του…), πρέπει να ειδοποιηθεί ότι ανεβαίνει ή κατεβαίνει άτομο που θα αργήσει σχετικά!

Καλό είναι το Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης να κάθεται κοντά στον οδηγό (όχι πάντα εφικτό στην ελληνική πραγματικότητα), ώστε να τον ειδοποιήσει όταν κατεβαίνει από την μπροστινή πόρτα (για να μην βιαστεί ο οδηγός να ξεκινήσει) και να μπορεί να λαμβάνει και πληροφορίες.

Τα ελληνικά τρένα και αποβάθρες έχουν, συνήθως, τέτοια κατασκευή ώστε τα σκαλοπάτια των βαγονιών να είναι απάνθρωπα υψηλά. Χρειάζεται καθοδήγηση, ιδιαίτερα στο κατέβασμα. Στα τραίνα ιδιαίτερη προσοχή στις πόρτες κατά την διάρκεια του ταξιδιού (να μην ανοίξει κανείς την λάθος πόρτα και βρεθεί στο κενό). Σημαντικό είναι επίσης να παρακαλέσει κανείς ένα συμπολίτη να τον οδηγήσει στην έξοδο του σταθμού, διότι σε μικρούς σταθμούς (χωριά, μικρές πόλεις) δεν υπάρχουν διάδρομοι για πεζούς, οι ταξιδιώτες διασχίζουν πολλές γραμμές, και (το πιο επικίνδυνο) οι ράμπες αποβίβασης είναι συχνά πολύ στενές και τα τραίνα μπορούν  να διοχετεύονται και από τις δύο πλευρές!

Τρένο που περνά από στενή ράμπα (κοντά σε ταξιδιώτες) μπορεί με τον αέρα που δημιουργεί, να ρίξει κάτω αδύνατα και απροετοίμαστα άτομα.

Ο σημερινός ηλεκτρικός (Κηφισιά – Πειραιά) έχει σε ορισμένους σταθμούς που έχουν στροφή, αρκετό διάστημα μεταξύ αποβάθρας και βαγονιού (περίπου 15 εκατοστά) όπου μπορεί να μπλεχτεί το πόδι.

Μεγάλη προσοχή ώστε να μην θεωρήσει κανείς για πόρτα το διάστημα μεταξύ βαγονιών.

Σε πλοία τα εξής σημεία προσοχής:

α) το πλοίο πρέπει να σταματήσει και να δεθεί τελείως πριν Άτομα Με Προβλήματα Όρασης αποβιβαστούν (ώστε να έχει σταθεροποιηθεί η μπουκαπόρτα σε οχηματαγωγά)

β) χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην αποβίβαση (από την ίδια πόρτα βγαίνουν αυτοκίνητα και πολίτες…)

γ) μόλις επιβιβαστεί Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης πρέπει να ζητήσει σωσίβιο το οποίο θα παραδώσει όταν τελειώσει το ταξίδι, διότι σε περίπτωση ανάγκης θα είναι δύσκολο να το βρει

δ) Εάν Άτομο Με Πρόβλημα Όρασης ταξιδεύει μόνο του πρέπει να ειδοποιηθεί ο πλοίαρχος ώστε να χρεωθεί σε ένα μέλος πληρώματος, σε περίπτωση ανάγκης. Το ίδιο ισχύει και για ταξίδι με αεροπλάνο.

Όλα τα προαναφερθέντα ισχύουν φυσικά και για άτομα με κανονική όραση, όμως αυτά μπορούν, συνήθως να αυτοπροστατευθούν. Όλα αντιμετωπίζονται όταν υπάρχει αλληλεγγύη και κάποιο ενδιαφέρον και για τον συνάνθρωπό μας.

(*) Ο διακόπτης διαφυγής δεν αποτελεί απόλυτη ασφάλεια. Κυρίως προστατεύει σε ντους η μπάνιο εάν υπάρξει διαρροή από θερμοσίφωνο.

(**) Δυστυχώς την ημερομηνία λήξης την βρίσκουν με μεγάλη δυσκολία (και συχνά δεν ανευρίσκεται) και από άτομα με κανονική όραση.

(***) Η τρίτη αιτία δηλητηριάσεων στην Ελλάδα είναι τα απορρυπαντικά (πρώτη τα φάρμακα).

(****) Περίπου 13.000 πυρκαγιές στην Ελλάδα κάθε χρόνο έχουν αιτία «υπολείμματα καπνίσματος» (κυρίως μετά από κατανάλωση αλκοολούχων ποτών).

(*****) Τα δίκυκλα ευθύνονται δυσανάλογα συχνά (σε σχέση με τον αριθμό τους) για θανάτους και τραυματισμούς πεζών.

Σύνταξη οδηγιών:

– Ι. Στ. Παπαδόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών (Ιατρική Σχολή) με συνεργασία της ομάδος:

– «Υπαρκτή Ιατρική» (Γρηγόρη Τατιάνα, Καραντζούλης Βασίλης, Στάθη Μαρία – Τσιαβός Βάϊος και Αικατερίνη Χαμάκου, Φοιτητές Ιατρικής).

Μικράς Ασίας 75, 11527 Αθήνα, τηλέφωνο 210-7776532, fax. 210-7790841