Διατροφή και Όραση

ΑΘΗΝΑ 1998

Η σωστή διατροφή είναι βασικός παράγοντας διατήρησης της καλής υγείας και κατ’ επέκταση της όρασης.

Μέσα από την καθημερινή διατροφή, ο οργανισμός, παίρνει κάποια θρεπτικά συστατικά, τα οποία τον βοηθούν να αναπτυχθεί να πολλαπλασιασθεί, να αντικαταστήσει τις φθορές του και να πάρει ενέργεια για κίνηση και δραστηριότητα.

Αυτά τα θρεπτικά συστατικά είναι: τα λευκώματα (πρωτεΐνες), υδατάνθρακες (ζάχαρα), λιπίδια (λίπη και έλαια), βιταμίνες, ιχνοστοιχεία (άλατα).

Όλα αυτά τα θρεπτικά συστατικά υπάρχουν μέσα στα τρόφιμα. Τα περισσότερα τρόφιμα μας προμηθεύουν με περισσότερα από ένα θρεπτικά συστατικά.

Κανένα όμως από τα τρόφιμα δεν μας δίνει από μόνο του όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός για να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση υγείας.

Η ποικιλία είναι το κλειδί για να εξασφαλισθεί σωστή διατροφή. Και ένας τρόπος γι’ αυτή την επιτυχία είναι να διαλέγουμε καθημερινά τρόφιμα από κάθε μία από τις βασικές ομάδες τροφίμων.

1. Γάλα, γιαούρτι, τυρί
2. Λαχανικά
3. Φρούτα
4. Ψωμί, δημητριακά (ζυμαρικά, ρύζι), όσπρια, πατάτες κ.ά.
5. Ψάρι, πουλερικά, κρέας, αυγά
6. Ελαιόλαδο, ελιές, ξηροί καρποί (ανάλατοι)

·        Το γάλα και τα προϊόντα του είναι άριστη πηγή ασβεστίου που έχει σχέση με τα οστά, προμηθεύουν επίσης βιταμίνη A, Β2, και άλλες καθώς και πρωτεΐνη.

·        Τα λαχανικά και τα φρούτα πλούσιες πηγές σε βιταμίνη C και Α και φυτικές ίνες οι οποίες βοηθούν στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας.

·        Το ψωμί, τα δημητριακά και τα όσπρια προμηθεύουν ενέργεια, σίδηρο, βιταμίνες της ομάδας Β και φυτικές ίνες.

·        Το ψάρι, τα πουλερικά, το κρέας, τα αυτά είναι πηγές πρωτεϊνών. Περιέχουν επίσης λίπος (κορεσμένο) σίδηρο, Βιταμίνη Β12 και βιταμίνες της ομάδας Β.

Κάθε ομάδα προσφέρει και τα δικά της ιδιαίτερα θρεπτικά συστατικά.

Μία σωστή διατροφή πρέπει να περιέχει τρόφιμα από όλες τις ομάδες σε κάθε γεύμα, για να γίνεται αλληλοσυμπλήρωση των θρεπτικών συστατικών.

Προσοχή!!!

Ορισμένα τρόφιμα που είναι απαραίτητα για την διατήρηση της καλής υγείας αμελούνται ή παίρνονται σε ποσότητες που δεν είναι επαρκείς, όπως π.χ. το γάλα, τα λαχανικά, τα φρούτα και τα όσπρια.

Με τη σωστή διατροφή επιτυγχάνουμε την καλή υγεία όλων των συστημάτων του Οργανισμού. Ένα από αυτά είναι και τα μάτια μας.

Η καλή όραση αποτελεί εγγύηση της υγείας των ματιών.

Πολλές παθήσεις των ματιών αποκαθίστανται αλλά και προλαμβάνονται.

Η ποικιλία στη διατροφή μας, θα μας προμηθεύσει και με εκείνα τα θρεπτικά συστατικά, που έχουν κάποια σχέση και με την διατήρηση καλής όρασης. Όπως είναι οι βιταμίνες Α, Ε, Β2, Β12 και C. Πτωχή πρόσληψη αυτών των βιταμινών επηρεάζει έμμεσα και την κατάσταση των ματιών.

Οι βιταμίνες που παίρνουμε από τα τρόφιμα είναι αναντικατάστατες. Τα τρόφιμα είναι εκείνα που προμηθεύουν τις βιταμίνες στη φυσική τους μορφή και οι οποίες απορροφώνται εύκολα από τον οργανισμό.

Τρόφιμα πλούσια στις παρακάτω βιταμίνες

Βιταμίνη Α

Γάλα, γιαούρτι, τυρί, παχύ ψάρι (π.χ. κολιός, σαρδέλες, παλαμίδα, ρέγκα), συκώτι, αυγό (κρόκος)

Προβιταμίνη Α

Σπανάκι, μπρόκολο, λάχανο, κ.ά., ντομάτα, βερίκοκα, δαμάσκηνα, ροδάκινα, πεπόνι.

Βιταμίνη Β2

Γάλα, γιαούρτι, συκώτι, αυγό, δημητριακά (σε μικρότερες ποσότητες)

Βιταμίνη Β12

Γάλα, τυρί, γιαούρτι, ψάρι, πουλερικά, κρέας, αυγά

Βιταμίνη C

Πορτοκάλια, λεμόνια, γκρέιπ φρουτ, φράουλες, ακτινίδια, σπανάκι, μπρόκολο, κουνουπίδι, μαρούλι, ντομάτα, πιπεριές πράσινες, πατάτες (βραστές)

Γενικές συστάσεις

Ποικιλία τροφίμων στα γεύματα

Διατήρηση κανονικού βάρους

Περισσότερα λαχανικά, φρούτα και όσπρια

Λιγότερο κρέας, προτιμήστε ψάρι, κοτόπουλο

Μετριάστε το αλάτι (ή και καθόλου)

Λιγότερο βούτυρο, αυγά, αλλαντικά και τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε χοληστερίνη.

Λιγότερη ζάχαρη (κρυμμένη και φανερή)

Μετριάστε τα οινοπνευματώδη (ή και καθόλου)

Να παίρνετε πρωινό

Πληροφορίες για την βιταμίνη Α και την διατροφή

Για την ανακάλυψη της αποτελεσματικότητας της βιταμίνης Α στην διατήρηση της όρασης (οξύτητας) σε ασθενείς με Μελαγχρωστική Αμφιβληστροειδοπάθεια έχουμε αναφερθεί αρκετά στην βιβλιογραφία. Το θέμα συζητείται ευρύτερα και Διεθνώς. Όλοι συμφωνούν ότι 15.000 UI (Διεθνείς Μονάδες) ημερησίως βοηθούν στην σταθεροποίηση της κατάστασης. Η ποσότητα αυτή μπορεί να αναζητηθεί από τρόφιμα αλλά και από βιταμίνες ως πρόσθετα διατροφής (χάπια). Φυσικά η ποσότητα αυτή σε δόσεις υπάρχει στις ΗΠΑ με μορφή σκευασμάτων αυτό όμως δεν μας αναγκάζει στο να προμηθευτούμε την συσκευασία στην Ελλάδα εφόσον μπορούμε να βρούμε ελληνικά ιδιοσκευάσματα ή να την λάβουμε από την διατροφή.

Προσοχή

Η υπερβολική λήψη βιταμίνης Α μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο συκώτι ή στα νεφρά. Δεν πρέπει να γίνεται αλόγιστη χρήση. Απαραίτητο είναι να κάνετε σε μικροβιολογικά εργαστήρια την ανίχνευση της ποσότητας της βιταμίνης Α στο αίμα ώστε να δείτε εάν γίνεται κατάλληλη απορρόφηση αυτής, καθώς και στο συκώτι.

Προσοχή

Μην λαμβάνετε βιταμίνη Ε σε χάπια περισσότερο των 500 UI βλάπτει την όραση και εξουδετερώνει την Α εάν την λαμβάνεται παράλληλα.

Έτσι την βιταμίνη Α μπορεί να την πάρετε σε μορφή λαδιού ψαριού από τα φαρμακεία ή σε χάπια καθαρή βιταμίνης Α.

Να φροντίζετε πάντα να λαμβάνετε ποσότητες που να συμπληρώνουν 15.000 UI την ημέρα περίπου. Μπορείτε ή να λαμβάνετε την Α από λάδι ψαριού (φυσική προέλευση, καλή για παιδιά) που μπορεί να δείτε τι Διεθνείς Μονάδες UI έχει και να συμπληρώσετε με διατροφή ή να πάρετε 4 χάπια των (25.000 UI x 4 = 100.000 UI) την εβδομάδα χωρίς όμως να λαμβάνετε πολύ βιταμίνη Α από την διατροφή (κίνδυνος υπερβιταμίνωσης) εάν θέλετε πάλι μπορεί να πάρετε 3 χάπια εβδομαδιαίως και τις υπόλοιπες 25.000 UI να ληφθούν με τρόφιμα.

Παρακάτω σας παρουσιάζονται υλικό για την βιταμίνη Α και που μπορείτε να την βρείτε:

Για οποιαδήποτε άλλη πληροφορία συμβουλεύεστε τον οφθαλμίατρο ή κλινικό διαιτολόγο από Νοσοκομεία.

«Ρητινόλη» (Βιταμίνη Α)

Είναι λιποδιαλυτή. Την συναντούμε ευρύτατα στη φύση. Στους φυτικούς ιστούς βρίσκεται σε μορφή προβιταμίνης Α (είναι η καλύτερη για την Μελαγχρωστική Αμφιβληστροειδοπάθεια) -Καροτενοειδή που στον οργανισμό μετατρέπονται σε ρητινόλη, ενώ στους ζωικούς ιστούς βρίσκεται σε κανονική μορφή. Η ρητινόλη συμμετέχει στον σχηματισμό χρωστικών της όρασης εξασφαλίζει την φυσιολογική αύξηση του οργανισμού και την προσαρμοστική ικανότητα του οφθαλμού σε φως διαφορετικής έντασης. Η έλλειψη ρητινόλης προκαλεί ωχρότητα και ξηρότητα του δέρματος, τάση για απολέπιση και κεράτωση. Επίσης με την έλλειψή της αναπτύσσονται μπιμπίκια του δέρματος. Τα μαλλιά γίνονται μαλακά και θαμπά και τα νύχια σπάζουν εύκολα.

Τα βασικά συμπτώματα έλλειψης της βιταμίνης Α είναι η φωτοφοβία, ημεραλωπία, επιπεφυκίτιδα, βλεφαρίτιδα. Οι ημερήσιες ανάγκες του υγιούς ανθρώπου σε ρητινόλη είναι για ενήλικα άτομα 1,5 χιλιοστόγραμμα και για τα παιδιά και βρέφη 0,5 – 1,5 χιλιοστόγραμμα.

Όλα τα ζώα έχουν ανάγκη από ρητινόλη. Ο άνθρωπος, τα φυτοφάγα και τα παμφάγα ζώα ικανοποιούν τις ανάγκες τους σε βιταμίνη Α, τόσο από την ίδια την βιταμίνη που εισέρχεται στον οργανισμό, όσο και από τις προβιταμίνες, τις λεγόμενες καροτενοειδείς ουσίες.

Η προβιταμίνη Α (καροτένιο) περιέχεται στα φυτά, η πλουσιότερη πηγή τους είναι τα πράσινα φύλλα τους, 25 – 50 γραμμάρια σπανάκι, κόκκινο πιπέρι, ή μαϊντανός, ικανοποιούν τις ημερήσιες ανάγκες του ενηλίκου σε Α. Για τον ίδιο σκοπό αρκούν 50 γραμμάρια βερίκοκα, φύλλα άνηθου, καρότα, φύλλα λάπαθου. Το συκώτι των ζώων και των ψαριών, όπως και το λίπος των ψαριών και το λίπος του συκωτιού των θαλάσσιων ζώων που περιέχουν ποσότητα Α. Η βιταμίνη Α διατηρείται καλά στην κονσερβοποίηση τροφίμων ακόμα και κατά το μαγείρεμα.

(Ιατρική Σοβιετική εγκυκλοπαίδεια Α τόμος, σελίδα 234).

Τα τρόφιμα είναι καλά να μαγειρεύονται στον ατμό ή ψητά, όχι τηγανιτά ή με σάλτσα και να τρώγονται όχι πολλές ώρες μετά το μαγείρεμα.

Τροφές που περιέχουν βιταμίνη Α είναι:

Οι ποσότητες αναφέρονται σε 100 γραμμάρια θρεπτικών ουσιών και μετρούνται σε μικρογραμμάρια mg (όχι UI).

Δημητριακά

ρύζι (+) ζυμαρικά, άσπρο ψωμί, πατάτες.

Όσπρια

Φασόλια (+) μπιζέλια (++), φακές (+++)

Σάκχαρα

Σοκολάτα με γάλα (+), κακάο (++)

Φρέσκα λαχανικά

Ραδίκια (**), αντίδια (**), καρότο (**), φασόλια (++), λάχανο (+), αγγούρι, μαρούλι (+), πράσα (+++), πιπεριές (++), μπρόκολα (+), σπανάκι (**), ντομάτες (**), μαϊντανός (**)

Οπωρικά

1 μήλο, βερίκοκο (***), αχλάδι, κεράσι (+++), ροδάκινο (+++), δαμάσκηνο (++), σταφύλι, ανανάς (+), πορτοκάλι (+), μπανάνα (++), δαμάσκηνα ξηρά (+++)

Κρέας

Συκώτι μοσχαριού (***), συκώτι δαμάλα (***), συκώτι χοιρινό (***), νεφρά μοσχαριού (**)

Ψάρια

Χέλια (**), σολομός (*), κυπρίνος (++), σαρδέλες (++), τόνος

Αυγά

Ο κρόκος του αυγού (****)

Γαλακτοκομικά

Γάλα αγελάδας, γάλα συμπυκνωμένο (++), κρέμα γάλακτος (+), βούτυρο (+). Σε 100 γραμμάρια μουρουνέλαιο (****). Σε 100 γραμμάρια μαργαρίνη (++)

Μεγάλη Ιατρική Εγκυκλοπαίδεια (Γαλλική έκδοση), 1^ος τόμος, σελίδα 235

+          μικρή περιεκτικότητα σε Βιταμίνη Α

++        ικανοποιητική περιεκτικότητα σε Βιταμίνη Α

+++     μέτρια περιεκτικότητα σε Βιταμίνη Α

**         μεγάλη περιεκτικότητα σε Βιταμίνη Α

****      πολύ μεγάλη περιεκτικότητα σε Βιταμίνη Α

Εκφυλιστικές Παθήσεις του Αμφιβληστροειδούς – Νεώτερες απόψεις σχετικά με την επιβράδυνση εξέλιξής τους

Χρήση Βιταμινών Α και Ε

Συμπληρώματα διατροφής – Υγιεινή διατροφή – Πυραμίδα διατροφής

Είναι γνωστή η προσπάθεια που γίνεται σε όλα τα επιστημονικά πεδία για την θεραπευτική αντιμετώπιση των εκφυλιστικών παθήσεων του αμφιβληστροειδούς.

Μεταξύ των διαφόρων θεραπευτικών προσεγγίσεων, είναι ενδιαφέρουσα η χρησιμοποίηση βιταμινών Α και Ε.

Η βιταμίνη Α μεταξύ άλλων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην λειτουργία των κωνίων και των ραβδίων. Ο μηχανισμός με τον οποίο η Βιταμίνη Α βοηθάει στην περίπτωση της Μελαγχρωστικής Αμφιβληστροειδοπάθειας δεν έχει διευκρινισθεί πλήρως.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου Harvard στα πλαίσια της γνωστής μεγάλης έρευνας (Double Blind Study of Retinal Degenerations at Harvard Medical School) σε 600 ασθενείς με Μελαγχρωστική Αμφιβληστροειδοπάθεια, κατέδειξαν την χρησιμότητα της αγωγής με βιταμίνη Α. Αλλά τόνισαν ότι επιβάλλεται η πρόσληψη μόνο με την μορφή «palmitate» και υπό την επίβλεψη οφθαλμιάτρου.

Στην ίδια έρευνα σε άτομα με ταυτόχρονη πρόσληψη Βιταμίνη Ε, παρατηρήθηκε επιτάχυνση εκφύλισης του αμφιβληστροειδούς.

Επίσης βρέθηκε ότι άτομα που προσλαμβάνανε και βιταμίνη Ε είχαν μικρότερες συγκεντρώσεις βιταμίνης Α στο αίμα τους. Πιθανολογείται ότι η βιταμίνη Ε, αναστέλλει την απορρόφηση της μεταφοράς της βιταμίνης Α στον οργανισμό του ανθρώπου.

Επομένως συνιστάται στους ασθενείς με Μελαγχρωστική Αμφιβληστροειδοπάθεια να αποφεύγουν υψηλές δόσεις βιταμίνης Ε.

Είναι γνωστή η σημασία των βιταμινών ως διατροφικών παραγόντων. Όμως η υπερβολικά μεγάλη πρόσληψη των λιποδιαλυτών βιταμινών έχει τοξική επίδραση στον οργανισμό.

Ακολουθώντας την αρχαία ρήση «ωφελέειν ου βλάπτειν» και μεταγενέστερα την φιλοσοφική θεώρηση των Λατίνων «primum non nocere» συνιστάται:

·        Να αποφεύγονται τα συμπληρώματα που έχει γνωστοποιηθεί ότι είναι τοξικά.

·        Να περιοριστεί η χρήση των πιθανά τοξικών θρεπτικών συμπληρωμάτων.

·        Να αποφεύγονται συμπληρώματα άγνωστης σύστασης και αποτελεσματικότητας.

·        Να λαμβάνονται συμπληρώματα (εφ’ όσον υπάρχει ιατρική ένδειξη) στις συνιστώμενες μόνο δόσεις.

Παράμενε το ιδανικό των επιστημόνων και των καταναλωτών σχετικά με τα εμπλουτισμένα προϊόντα ως «συμπληρωμάτων διατροφής» με προτεραιότητα την Παραδοσιακή Διατροφή (Μεσογειακή Δίαιτα), η καθημερινή διατροφή να συμβάλλει στην μείωση της νοσηρότητας και θνησιμότητας από τα σύγχρονα νοσήματα φθοράς με απώτερο στόχο την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης του ανθρώπου.

Τρέχουσες επιστημονικές απόψεις συγκλίνουν στο γεγονός ότι ο ανθρώπινος οργανισμός έχει ανάγκη σε καθημερινή βάση τα θρεπτικά συστατικά, πρωτεΐνες, λιπίδια, υδατάνθρακες (macronurents) με τις ανάλογες θερμίδες όπως επίσης βιταμίνες, ιχνοστοιχεία (micronutrients) και νερό. Ποικιλία (variety), μέτρο (moceration) και ισορροπία (balance) αποτελούν τρεις προϋποθέσεις που πρέπει να χαρακτηρίζουν το καθημερινό διαιτολόγιο.

Σύμφωνα με νεώτερα επιδημιολογικά δεδομένα σχετικά με τον ιδεώδη τρόπο διατροφής η Μεσογειακή Δίαιτα αναγνωρίζεται ως η προσφυέστερη άλλων. Στο Πανεπιστήμιο Harvard το 1993 International Conference of the diets of the Mediterranean Public Health Implications of Traditional diets, στη διεθνή συνάντηση για τις παραδοσιακές δίαιτες, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις δίαιτες που επικρατούν στην Μεσόγειο και παρουσιάστηκε υπό μορφή πυραμίδας ένα πρότυπο υγιεινής διατροφής το οποίο είναι δυνατόν να προσαρμοσθεί σε μεγάλο εύρος πληθυσμιακών ομάδων.

Ενδεικτικά στους πίνακες I και II αναφέρονται οι συνιστώμενες τιμές – «αναφορά» – πρόσληψης βιταμίνης Α και Ε ανά ημέρα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (Scientific Committee for Food) στον ευρωπαϊκό χώρο και στην Αμερική, με τις αντίστοιχες διαφοροποιήσεις που αφορούν διάφορες ομάδες ηλικιών στον γενικό πληθυσμό.

Συμπέρασμα

Παραμένει η επιφύλαξη σχετικά με τον συνδυασμό των βιταμινών Α και Ε στην θεραπευτική αντιμετώπιση της Μελαγχρωστικής Αμφιβληστροειδοπάθειας. Τα αποτελέσματα της έρευνας του πανεπιστημίου Harvard (1993) επιβεβαιώνουν την ανάγκη για περισσότερες τεκμηριωμένες έρευνες σχετικά με την λήψη των βιταμινών Α και Ε. Όσον αφορά την λήψη και δράση της βιταμίνης Ε δικαιώνεται ο ισχυρισμός των ερευνητών ότι ο ιδιαίτερος ρόλος και σημασία της βιταμίνης Ε δεν έχει διευκρινισθεί όσο θα έπρεπε.

Ως αντιοξειδωτική ουσία, η βιταμίνη Γ, ως ουσία που συμβάλλει στην μείωση της νοσηρότητας από τα σύγχρονα νοσήματα φθοράς, αλλά και με δυσμενείς αλληλεπιδράσεις με την βιταμίνη Α στην περίπτωση της Μελαγχρωστικής Αμφιβληστροειδοπάθειας, παραμένει στο επίκεντρο επιστημονικού ενδιαφέροντος, ως θέμα προς τεκμηρίωση.

Πίνακας 1 – Βιταμίνη Α

(DRV) Dietary Reference Values

Τιμές αναφοράς (ισοδύναμα ρετινόλης / ημέρα σε mg)

*           όχι αύξηση

**         safe level (ασφαλές επίπεδο)

***        PRI (Reputation Reference Intake)

(Πρόσληψη Αναφοράς Πληθυσμού)

Πίνακας II – ΒιταμίνηΕ

(DRV) Dietary Reference Values

Τιμές αναφοράς (mg/ημέρα αντοκοφερόλης) (WHO*)

PUFA = poly insalurated tally acid / πολυακόρεστα λιπαρά οξέα

*WHO Αποδεκτή καθημερινή πρόσληψη 0.15-2 mg/kgr βάρους σώματος (WHO*/FAO 1987)

**RDA (RECOMMENDED DAILY ALLOWANCE) (Συνιστώμενηημερήσιαπρόσληψη)

Επιμέλεια κειμένου: Ευάγγελος Πολυχρονόπουλος, Διαιτολόγος – Επίκουρος καθηγητής διαιτολογίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο