Κείμενο – επιμέλεια: Μάρκος Κατσιώτης, Αρχιτέκτων Μηχανικός
ΑΘΗΝΑ 2001
Εισαγωγή
Όταν σχεδιάζουμε για μειονεκτούντα άτομα, πρέπει από την αρχή να επισημάνουμε πως η αναπηρία δεν είναι ένα χαρακτηριστικό που κάποιοι άνθρωποι έχουν και κάποιοι δεν έχουν.
Ο όρος «ανάπηροι» χρησιμοποιείται, συνήθως, αντί να γίνεται αναφορά σε άτομα που βιώνουν, εξαιτίας κάποιας μειονεξίας, δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή.
Η αναπηρία δεν είναι, έτσι, χαρακτηριστικό ενός ατόμου με μια μειονεξία, αλλά σχέση μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος. Αυτή η σχέση δεν είναι στατική. Ένα άτομο με μειονεξία μπορεί να είναι ανάπηρο κάτω από ορισμένες συνθήκες, αλλά να μην είναι σε άλλες. Είναι πολύ εύστοχο αυτό που λέγεται, ότι δηλαδή τα χαρακτηριστικά του δομημένου περιβάλλοντος, παρά ο βαθμός της μειονεξίας, καθορίζουν κατά πόσον ένας άνθρωπος είναι ανάπηρος ή όχι.
Εάν π.χ. όλα τα σκαλοπάτια είχαν 1 μέτρο ύψος, όλοι τότε θα ήμασταν ανάπηροι. Αυτή είναι μια προσέγγιση που πραγματικά μετατοπίζει την αναπηρία από τα άτομα στο περιβάλλον και αυτό είναι σημαντικό, γιατί βάζει ευθύνες σ’ αυτούς που σχεδιάζουν, για να προσέξουν ώστε το δομημένο περιβάλλον να είναι προσβάσιμο σε όλους -συμπεριλαμβανομένων και των μειονεκτούντων ανθρώπων -αποτρέποντας έτσι μία μειονεξία να μετατρέπεται σε αναπηρία.
Αυτό που λείπει από την καθημερινή πρακτική σχεδιασμού, της διαχείρισης και της ανάπλασης του δομημένου περιβάλλοντος είναι μια “καθολική” προσέγγιση της προσβασιμότητας, ένας «καθολικός σχεδιασμός».
Μια αναπηρία συμβαίνει όταν ένας άνθρωπος αντιμετωπίζει ένα εμπόδιο στην αλυσίδα διακίνησης και πρόσβασης στο δομημένο περιβάλλον (κτίρια, μέσα μεταφοράς κ.λ.π.), που εμποδίζει τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.
Η προσβασιμότητα είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του δομημένου περιβάλλοντος. Είναι το στοιχείο εκείνο που αναφέρεται στη δυνατότητα προσέγγισης και χρήσης των κτιρίων, δρόμων κ.λ.π.. Είναι το στοιχείο που τελικά καθορίζει το βαθμό συμμετοχής ή αποκλεισμού των πολιτών στην κοινωνική και οικονομική ζωή.
Τα άτομα με μειονεξίες συναντούν στη καθημερινή τους ζωή πολλές δυσκολίες και προβλήματα, μικρά ή μεγάλα, ανάλογα με τη φύση και το βαθμό της μειονεξίας τους. Συναντούν εμπόδια που επηρεάζουν τον τρόπο ζωής τους. Η φροντίδα για το ξεπέρασμα, όσο το δυνατόν, αυτών των δυσκολιών και εμποδίων, συμβάλλει στην αυτόνομη, άνετη, ασφαλή και δημιουργική διαβίωση τους, τη φυσιολογική ενσωμάτωση στο κοινωνικό σύνολο και στην ικανότητα ανταπόκρισης στις ατομικές ανάγκες.
Επομένως, είναι πρωταρχικής σημασίας ένα άτομο με μειονεξίες να μπορεί να ζει στο σπίτι του αυτόνομα σε ένα φιλικό, άνετο και ασφαλές περιβάλλον, χωρίς εμπόδια και με τις κατάλληλες εξυπηρετήσεις και διευκολύνσεις.
Το 95% των ατόμων που χαρακτηρίζονται «τυφλοί» ή «μερικώς βλέποντες» έχουν κάποιο βαθμό όρασης. Είναι γνωστό πως το 75% από αυτούς έχει αρκετή όραση, ώστε να μπορεί να διαβάζει τους τίτλους των εφημερίδων με κατάλληλα γυαλιά και καλό φωτισμό.
Πως λοιπόν θα πρέπει να διαμορφωθεί μια κατοικία, έτσι ώστε να αισθάνεται κάποιος, που έχει προβλήματα όρασης, άνεση και ασφάλεια;
Πρωταρχικό ρόλο, βέβαια, έχει ο ειδικός αρχιτέκτονας που θα φροντίσει για τη σωστή διαρρύθμιση, πιθανόν τις ειδικές εξυπηρετήσεις που θα χρειασθούν, τη σωστή τοποθέτηση επίπλων και συσκευών κ.λ.π..
Όμως, υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι χρήσιμο ένα άτομο με προβλήματα όρασης να ξέρει, ώστε ακόμη και με μικρές αλλαγές στο σπίτι του να μπορέσει να βλέπει ευκολότερα και να ζει καλύτερα.
Στο τεύχος αυτό περιλαμβάνονται μερικές χρήσιμες γνώσεις και οδηγίες, γι’ αυτούς που ενδιαφέρονται να κάνουν το σπίτι τους προσβάσιμο και φιλικό, ασφαλές και ευχάριστο.
Γενικά
- Χρώματα και χρωματικές ή τονικές αντιθέσεις (Κοντράστ)
- Προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η εναπομείνασα όραση, για την αναγνώριση αντικειμένων και αποφυγή κινδύνων μπορεί να χρησιμοποιηθεί η αντίθεση χρωμάτων (αποχρώσεων) ή ακόμη σπουδαιότερο η αντίθεση τόνων. Βέβαια, η απλή διαφοροποίηση των χρωμάτων δεν αρκεί. Συχνά τα χρώματα (αποχρώσεις) που φαίνονται να είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ των, όπως π.χ. το πράσινο με το καφέ ή το γκρι με το ροζ, είναι σχεδόν όμοια στον τόνο και ως εκ τούτου δεν είναι χρήσιμα για τη δημιουργία κοντράστ.
Κοντράστ είναι η διαφορά στην ανακλαστικότητα μιας επιφάνειας σε σχέση με μια άλλη. Υπάρχει κοντράστ 100% μεταξύ λευκού και μαύρου χρώματος, καθώς μία μαύρη επιφάνεια απορροφά όλο το φως (0% ανάκλαση), ενώ μία λευκή αντανακλά όλο το φως (100% ανάκλαση). Πιο απλά, θα λέγαμε πως κοντράστ είναι, περίπου, πόσο πολύ κάποιο αντικείμενο φαίνεται να ξεχωρίζει από το φόντο του, εξαιτίας της απόχρωσης και του τόνου του (σκούρο, ανοικτό).
Κοντράστ στον τόνο μπορούν να προσδιορισθούν εύκολα κοιτάζοντας μια μαυρόασπρη φωτογραφία ενός τοπίου. Η καλύτερη αντίθεση (κοντράστ) θα εμφανισθεί μεταξύ λευκού και μαύρου χρώματος. Εντούτοις, και άλλα χρώματα θα έχουν καλές αντιθέσεις μεταξύ των.
Έτσι λοιπόν, θα λέγαμε πως είναι πιο δύσκολο να διακρίνει κανείς αντικείμενα που έχουν την ίδια ή παραπλήσια απόχρωση με το φόντο τους, ενώ αντίθετα είναι πιο εύκολο βάζοντάς τα σ’ ένα φόντο που κάνει κοντράστ. Για το σκοπό αυτό, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές αποχρώσεις ή διαφορετικοί τόνοι, προκειμένου να δημιουργήσουν κοντράστ με το φόντο. Π.χ. μια λευκή χειρολαβή (πόμολο) σε μια σκούρα πράσινη πόρτα ή μια ανοικτή πράσινη χειρολαβή σε μια σκούρα πράσινη πόρτα.
- Φωτισμός
- Οι ανάγκες για φωτισμό των ατόμων με προβλήματα όρασης ποικίλουν πολύ. Γενικά, χρειάζεται διπλάσια στάθμη φωτισμού απ’ αυτήν που χρειάζεται σε άτομα χωρίς προβλήματα όρασης. Όμως για κάποιες περιπτώσεις, το επίπεδο φωτισμού μπορεί να χρειάζεται μείωση. Για το λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντικό το σύστημα φωτισμού να είναι ευέλικτο.
Επίσης, τα άτομα με προβλήματα όρασης ζητούν από το σύστημα φωτισμού διαύγεια. Οι αντανακλάσεις, το έντονο φως, οι σκιές και οι πολλές εναλλαγές των επιπέδων φωτισμού δημιουργούν οπτική σύγχυση και σε μερικές περιπτώσεις ταλαιπωρία.
Οι αντανακλάσεις μπορεί να ελαχιστοποιηθούν με την προσεκτική χρήση μη-ανακλαστικών τελειωμάτων στις εσωτερικές επιφάνειες.
Η θάμβωση από έντονο φως μπορεί ν’ αποφευχθεί με την προσεκτική τοποθέτηση των φωτιστικών σωμάτων έξω από το επίπεδο όρασης.
Η θάμβωση από φυσικό φωτισμό μπορεί ν’ αποφευχθεί με την τοποθέτηση ρυθμιζόμενων περσίδων στις φωτιστικές επιφάνειες (υαλοστάσια, παράθυρα, μπαλκονόπορτες κ.λ.π.).
Οι σκιές συχνά προκαλούν οπτικές συγχύσεις και μπορεί να αποκρύπτουν ενδεχόμενους κινδύνους. Γι’ αυτό, μπορεί να αποφευχθούν αυξάνοντας το επίπεδο του έμμεσου φωτισμού.
Τα φωτιστικά σώματα τύπου σποτ δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σαν μοναδική πηγή φωτισμού σ’ ένα χώρο, καθώς αυτός ο τρόπος φωτισμού δημιουργεί «νησίδες» φωτισμού σε σκοτεινό κοντράστ. Όμως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά για να συμπληρώσουν τον έμμεσο (γενικό) φωτισμό.
Πρέπει να τοποθετούνται, όπου είναι δυνατόν, διακόπτες τύπου ρεοστάτη (dimmer) για να επιτρέπουν τη ρύθμιση του επιπέδου φωτισμού.
Οι σκάλες πρέπει να είναι καλά φωτισμένες και στις δύο κατευθύνσεις, για να επικεντρώνεται η προσοχή σε ενδεχόμενα εμπόδια, αλλά πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε τα φωτιστικά να μην αποτελούν πηγή θάμβωσης.
- Οριζόντια κυκλοφορία
- Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανεμπόδιστη κυκλοφορία όλων των χρηστών σ’ ένα σπίτι είναι η πρόβλεψη :
Διαδρόμων πλάτους 1,20 μέτρων εξασφαλισμένου σε όλο το μήκος τους, με ελάχιστο πλάτος 0,90 μέτρων ελεύθερο από κάθε εμπόδιο ή έπιπλο.
Εσωτερικών θυρών πλάτους 0,90 μέτρων από κάσα σε κάσα, συρομένων ή ανοιγομένων, με χειρολαβές οχήματος Π ή Γ τοποθετούμενες σε ύψος 0,90 – 1,20 μέτρων από το τελειωμένο δάπεδο και με επαρκή χώρο εκατέρωθεν του κουφώματος για τη δυνατότητα ελιγμού σε περίπτωση που χρησιμοποιείται από κάποιον αναπηρικό αμαξίδιο. Οι θύρες των λουτρών πρέπει να είναι ανοιγόμενες προς τα έξω ή συρόμενες.
Αποφυγής ανισοσταθμιών.
- Διάφορα
- Οι ηλεκτρικοί διακόπτες, πρίζες, μπουτόν κλήσεως και γενικά οι μηχανισμοί χειρισμού πρέπει να είναι αναγνωρίσιμοι, σημασμένοι και εύκολοι στο χειρισμό. Πρέπει δε να τοποθετούνται σ’ ένα ύψος μεταξύ 0,90 -1,20 μέτρων από το τελειωμένο δάπεδο.
Οι διακόπτες και οι πρίζες πρέπει να έχουν χρωματική αντίθεση (κοντράστ) με τη γύρω επιφάνεια του τοίχου. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με τη διαφοροποίηση του χρώματος όλου του διακόπτη ή της πρίζας, είτε με την τοποθέτηση περιμετρικού πλαισίου (μπορντούρας) σε χρωματική αντίθεση.
Οι μπαταρίες στο μπάνιο και την κουζίνα πρέπει να είναι αναμεικτικές ενός μοχλού και κατά προτίμηση να ελέγχονται από θερμοστάτη.
Η θερμοκρασία επιφάνειας των θερμαντικών σωμάτων πρέπει να είναι χαμηλή για την αποφυγή ατυχημάτων.
Οι ακμές των τοίχων, των επίπλων και λοιπών αντικειμένων πρέπει να είναι στρογγυλεμένες για να ελαχιστοποιούν τους τραυματισμούς.
Οι μισάνοιχτες πόρτες μπορεί να γίνουν ιδιαίτερα επικίνδυνες, για κάποιον που πλησιάζει το άκρο που προεξέχει. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμο να υπάρχουν μηχανισμοί αυτόματου κλεισίματος.
Προεξοχές που τυχόν δεν επισημαίνονται ή δεν καλύπτονται θα πρέπει να είναι σε τέτοιο ύψος, ώστε κάποιος που δεν μπορεί να τις δει να μην κινδυνεύει καθώς κινείται ανάμεσά τους.
Δεν πρέπει να υπάρχουν προεξέχοντα εμπόδια κατά μήκος των διαδρόμων ή των χολ, όπως π.χ. θερμαντικά σώματα, ντουλάπια κ.λπ. Είναι προτιμότερο τα παραπάνω στοιχεία να είναι σε εσοχή τοίχου.
Είσοδοι – Εξώθυρες
- Η προσέγγιση στην είσοδο του σπιτιού πρέπει να είναι επίπεδη. Όπου, όμως, η είσοδος είναι σε διαφορετική στάθμη από τη στάθμη του πεζοδρομίου, είναι σκόπιμο να προβλέπονται βαθμίδες και ράμπα με κλίση τουλάχιστον 5%, πλάτους 1,30 μέτρων, ή ανελκυστήρας (αν δεν επιβάλλεται από την ισχύουσα νομοθεσία) ή άλλος ανυψωτικός μηχανισμός.
Ο εξωτερικός φωτισμός της εισόδου είναι ιδιαίτερα σημαντικός για καλύτερη ορατότητα αλλά και ασφάλεια.
Οι θύρες εισόδου πρέπει να είναι ασφαλείς αλλά εύκολες στο άνοιγμα.
Οι θύρες εισόδου πρέπει να έχουν χρωματική και τονική αντίθεση (κοντράστ) με τους γύρω τοίχους. Σε περίπτωση που τοποθετείται αριθμός (ή γράμματα) σήμανσης πρέπει να είναι ευδιάκριτος και ανάγλυφος και σε ύψος 1,40 έως 1,60 μέτρων από το δάπεδο. Εάν η θύρα είναι ανοιχτόχρωμη τότε πρέπει να χρησιμοποιείται σκούρος αριθμός, και το αντίστροφο σε περίπτωση σκουρόχρωμης θύρας.
Το κουδούνι του σπιτιού πρέπει να τοποθετείται σε ύψος 1,00 έως 1,20 μέτρων από το δάπεδο και να βρίσκεται σε χρωματική και τονική αντίθεση με τις γύρω επιφάνειες. Είναι επιθυμητή η φωτεινή ένδειξη.
Οι χειρολαβές (πόμολα) πρέπει να είναι σε χρωματική αντίθεση με τις θύρες και να έχουν σχήμα Π ή Γ για μεγαλύτερη ευκολία στη λαβή. Ο εντοπισμός των χειρολαβών και των κλείθρων είναι ευκολότερος αν τοποθετηθεί πρόσθετη πλακέτα (συνήθως από βαμμένο αλουμίνιο) που θα ενσωματώνει χειρολαβή και κλείθρο.
Είναι σκόπιμη η τοποθέτηση στο κάτω μέρος της θύρας προστατευτικής λωρίδας (συνήθως από αλουμίνιο) ύψους 20 – 30 εκατοστών.
Στην περίπτωση που η θύρα εισόδου είναι υαλωτή (π.χ. κεντρική είσοδος σε πολυκατοικία) αυτή πρέπει να διαφοροποιείται με ευκρίνεια από τα τυχόν γειτονικά σταθερά υαλοστάσια και να σημαίνεται.
Το ελάχιστο καθαρό πλάτος της εξώθυρας (κάσα σε κάσα) πρέπει να είναι 90 εκατοστών.
Το κατώφλι πρέπει να είναι επίπεδο.
Χωλ εισόδου
- Όταν προβλέπονται υαλοστάσια με σκοπό τη θέα πρέπει το κάτω μέρος τους (η ποδιά) να μην έχει ύψος μεγαλύτερο των 80 εκ. από το τελειωμένο δάπεδο.
Οι μεγάλες υαλωτές επιφάνειες (τζαμαρίες) πρέπει να επισημαίνονται στο ύψος του ματιού, χρησιμοποιώντας ειδικές αυτοκόλλητες ταινίες έντονης χρωματικής αντίθεσης. Το επίπεδο όρασης είναι για ένα όρθιο ενήλικο μεταξύ 1,40 έως 1,60 μέτρων πάνω από το τελειωμένο δάπεδο και μεταξύ 1,10 έως 1,30 μέτρων για ένα άτομο που κάθεται σε αναπηρικό αμαξίδιο ενώ ακόμη χαμηλότερα είναι για ένα παιδί. Επομένως, η επισήμανση είναι σκόπιμο να επαναληφθεί και σε χαμηλότερο επίπεδο.
Κλίμακες (Σκάλες)
- Οι σκάλες πρέπει να φωτίζονται επαρκώς και ομοιόμορφα κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας.
Μια ανάγλυφη προειδοποιητική επιφάνεια πλάτους 60 εκατοστών, με χρώμα σε έντονη χρωματική αντίθεση με την απόχρωση του υπόλοιπου δαπέδου, πρέπει να προβλέπεται στην αρχή και το τέλος μιας σκάλας.
Όπου είναι δυνατόν, οι σκάλες πρέπει να είναι ευθύγραμμες. Σε περίπτωση που απαιτείται αλλαγή κατεύθυνσης θα πρέπει να παρεμβάλλεται πλατύσκαλο.
Είναι απαραίτητη η επισήμανση των ακμών όλων των σκαλοπατιών με κατάλληλα υλικά έντονης χρωματικής αντίθεσης. Η επισήμανση αυτή συνδυάζεται τις περισσότερες φορές με εξασφάλιση του χρήστη της σκάλας από γλίστρημα.
Η τελική επιφάνεια των κλιμάκων (επένδυση) πρέπει να είναι αντιολισθητική, μη ανακλαστική και εύκολη στη συντήρηση.
Ένας κατάλληλος και συνεχής χειρολισθήρας, σε ύψος 90 εκατοστών πάνω από την ακμή των σκαλιών πρέπει να τοποθετείται σε κάθε πλευρά της σκάλας καθώς και στα πλατύσκαλα.
Ο χειρολισθήρας πρέπει να έχει κυκλική διατομή διαμέτρου 45-50 χιλιοστών βαμμένος σε αντίθεση με την απόχρωση και τον τόνο του περιβάλλοντος.
Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στο τεύχος των οδηγιών σχεδιασμού (ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ) του Γραφείου Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Ανελκυστήρες
- Οι ελάχιστες εσωτερικές διαστάσεις του θαλαμίσκου (καμπίνας) του ανελκυστήρα πρέπει είναι 1,10 μέτρων πλάτος και 1,40 μέτρων μήκος. Το ελεύθερο άνοιγμα της πόρτας, στη μικρότερη από τις παραπάνω διαστάσεις, πρέπει να είναι 0,85 μέτρων.
Η απόσταση της πόρτας του ανελκυστήρα από τον απέναντι τοίχο, σκάλα ή άλλο εμπόδιο πρέπει να είναι τουλάχιστον 1,50 μέτρων.
Η απόχρωση και ο τόνος της θύρας του ανελκυστήρα πρέπει να είναι σε αντίθεση με την επιφάνεια των γειτονικών τοίχων.
Ο αριθμός κάθε ορόφου πρέπει να επισημαίνεται στο διπλανό τοίχο ή ακριβώς πάνω από τα κουμπιά κλήσης και, όπου είναι δυνατόν, απέναντι από την πόρτα του ανελκυστήρα, χρησιμοποιώντας ανάγλυφα γράμματα και αριθμούς με έντονο χρώμα σε αντίθεση με την επιφάνεια των τοίχων.
Ο εσωτερικός φωτισμός πρέπει να είναι μέσου επιπέδου έντασης (περίπου 50 έως 70 Lux στο επίπεδο του δαπέδου) και με ομοιόμορφη διάχυση, αποφεύγοντας τη χρήση φωτιστικών τύπου SPOTS.
Οι εσωτερικές επιφάνειες του θαλαμίσκου πρέπει να είναι μη ανακλαστικές ματ, σε χρωματική και τονική αντίθεση με το δάπεδο, το οποίο επίσης πρέπει να έχει τελική επιφάνεια ματ χωρίς σχέδια.
Εντός του θαλαμίσκου πρέπει να προβλέπεται, κατά μήκος των 3 πλευρών (πλαϊνές και πίσω), χειρολισθήρας σε ύψος 0,90 μέτρων από το δάπεδο.
Τα κουμπιά χειρισμού του ανελκυστήρα πρέπει να τοποθετούνται σε ύψος 0,90 – 1,20 μέτρων από το δάπεδο, να έχουν χρωματική αντίθεση με το υπόβαθρο τους και να έχουν οπτική και ανάγλυφη (όχι χαρακτή) αναγραφή των ενδείξεών τους. Είναι επιθυμητή η αναγραφή των ενδείξεων σε γραφή Braille.
Είναι σκόπιμο να χρησιμοποιείται ηχητική ή φωνητική αναγγελία των στάσεων.
Ο χρόνος καθυστέρησης της πόρτας πρέπει να ρυθμίζεται ώστε να επιτρέπει αργή κίνηση εισόδου και εξόδου από το θαλαμίσκο.
Το τηλέφωνο κινδύνου εντός του θαλαμίσκου πρέπει να είναι σε έντονο χρώμα και τοποθετημένο σε ειδική εσοχή.
Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στο τεύχος των οδηγιών σχεδιασμού (ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΠΑ ΟΛΟΥΣ) του Γραφείου Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Παράθυρα
- Ο έντονος φωτισμός από τα παράθυρα κατά μήκος μιας διαδρομής είναι ένα επαναλαμβανόμενο πρόβλημα, ειδικά στο τέλος των διαδρόμων, στην αρχή και το τέλος των κλιμάκων κ.λ.π.. Τα παράθυρα που βρίσκονται προς το βορρά ή το νότο είναι πιο πλεονεκτικά, σε σχέση με τα ανατολικά ή δυτικά, που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη χαμηλή πρόσπτωση των ηλιακών ακτινών το πρωί και το βράδυ.
Ο έντονος φωτισμός μπορεί να περιορισθεί με τη χρησιμοποίηση φιμέ τζαμιών ή τζαμιών που έχουν υποστεί αντιθαμβωτική επεξεργασία καθώς και με τη χρήση περσίδων, κουρτινών ή παντζουριών.
Παράθυρα μεγάλου ύψους με συνεχόμενα τζάμια πρέπει να επισημαίνονται με διακοσμητικά μοτίβα ικανοποιητικού μεγέθους, ώστε να προσελκύουν την προσοχή (ελάχιστη διάσταση 15 Χ 15 εκατοστών).
Κουζίνες
- Είναι εξυπηρετικότερες για όλους τους χρήστες κουζίνες οργανωμένες λειτουργικά σε σχήμα (κάτοψης) I ή Γ. Για να είναι πιο αποτελεσματική η παρασκευή φαγητού συνιστάται μια συνεχόμενη διάταξη των μονάδων που είναι : πάγκος εργασίας, νεροχύτης, μαγειρείο.
Η γειτνίαση του νεροχύτη με την εστία μαγειρέματος είναι πολύ σημαντική καθώς η μετακίνηση μεγάλων μαγειρικών σκευών (π.χ. κατσαρόλες) ή καυτών υγρών μεταξύ νεροχύτη και εστίας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο εύκολη.
Ο χώρος κυκλοφορίας πρέπει να παραμένει ελεύθερος από τραπέζια και καρέκλες για να εξυπηρετείται καλύτερα ο προσανατολισμός.
Η εστία πρέπει να είναι τοποθετημένη κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει ελεύθερη επιφάνεια εργασίας και στις δύο πλευρές της, όπου είναι δυνατόν. Τα κουμπιά χειρισμού της εστίας πρέπει να βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της, κατά προτίμηση σε οριζόντια παρά κάθετη διάταξη καθώς είναι ευκολότερο έτσι να διαβάσει κανείς ανάγλυφες ενδείξεις ή να δει οπτικές ενδείξεις.
Το δάπεδο πρέπει να είναι αντιολισθητικό ακόμη και αν είναι βρεγμένο.
Τα ανοιχτόχρωμα και μονόχρωμα δάπεδα, σε σχέση με αυτά που έχουν διάφορα μοτίβα, εξυπηρετούν καλύτερα την εύρεση αντικειμένων που τυχόν πέφτουν.
Οι επιφάνειες των πάγκων εργασίας πρέπει να είναι μη ανακλαστικές (ματ) για να αποφεύγεται η οπτική σύγχυση. Έντονα διακοσμητικά μοτίβα θα πρέπει να αποφεύγονται.
Μία ουδέτερη, μεσαίας έντασης, απόχρωση (π.χ. γκρι) της επιφάνειας των πάγκων εργασίας είναι περισσότερο χρήσιμη, καθώς με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται χρωματική αντίθεση με τα περισσότερα αντικείμενα της κουζίνας.
Οι περιοχές προετοιμασίας του φαγητού είναι σκόπιμο να διαθέτουν ανοιχτόχρωμες και σκούρες επιφάνειες, έτσι ώστε η προετοιμασία διαφορετικών τροφίμων να μπορεί να γίνει πιο εύκολα στην κατάλληλη, από πλευράς φόντου, επιφάνεια για την καλύτερη χρωματική αντίθεση (κοντράστ). Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια πινακίδα διπλής όψης, με τη μία πλευρά σκούρα και την άλλη ανοιχτόχρωμη.
Είναι πολύ χρήσιμο να υπάρχει επαρκής αποθηκευτικός χώρος στα ντουλάπια καθώς τα άτομα που έχουν προβλήματα όρασης τοποθετούν και αποθηκεύουν τα μαγειρικά σκεύη στο ίδιο μέρος, κάθε φορά που τα χρησιμοποιούν.
Τα φύλλα των ντουλαπιών πρέπει να είναι συρόμενα, εξαιτίας του ότι τα ανοιγόμενα, όταν αφεθούν ανοικτά, μπορούν να δημιουργήσουν κίνδυνο σύγκρουσης. Στην περίπτωση που τα φύλλα είναι ανοιγόμενα, η τοποθέτηση μιας ταινίας έντονης απόχρωσης στην άκρη του εσωτερικού των, μπορεί να βοηθήσει ώστε να γίνουν αντιληπτά, όταν είναι αφημένα ανοικτά.
Τα κάτω ντουλάπια πρέπει να έχουν περιθώρια σε εσοχή.
Τα επίτοιχα (κρεμαστά) ντουλάπια πρέπει να έχουν ύψος περίπου 60 – 65 εκατοστά, βάθος 30 εκατοστά και να είναι τοποθετημένα σε απόσταση όχι περισσότερο από 40 εκατοστά από τον πάγκο εργασίας.
Σε περίπτωση που τα κρεμαστά ντουλάπια δεν είναι προσβάσιμα, υπάρχουν διαθέσιμα ειδικά εξαρτήματα (π.χ. ανακλινόμενα προς τα κάτω καλάθια) για να βελτιώσουν την πρόσβαση.
Ράφια από κρύσταλλο πρέπει ν’ αποφεύγονται.
Πρέπει να χρησιμοποιηθεί χρωματική αντίθεση για να αναδείξει τα πόμολα και τα άκρα των ραφιών.
Οι επιφάνειες εργασίας απαιτούν ιδιαίτερα μελετημένο φωτισμό, καθώς τα άτομα με μειωμένη όραση μπορεί να χρειάζεται να εργασθούν πολύ κοντά σ’ αυτές για να δουν τι κάνουν. Αυτό, μπορεί να σημαίνει ότι πιθανόν να ρίχνουν τη σκιά τους στο σημείο που εργάζονται, ιδιαίτερα στην περίπτωση που υπάρχει ένα μόνο φωτιστικό στη μέση της οροφής της κουζίνας.
Πρόσθετος, λοιπόν, φωτισμός θα πρέπει να τοποθετείται γύρω από κάθε περιοχή δραστηριότητας.
Ο πρόσθετος φωτισμός εργασίας εξασφαλίζεται καλύτερα με την τοποθέτηση φωτιστικών με λάμπες φθορισμού στο εμπρός μέρος των κρεμαστών ντουλαπιών ή ραφιών, πάνω από την επιφάνεια εργασίας.
Επειδή οι γυμνές λάμπες είναι αιτία θαμβώσεως, πρέπει το φωτιστικό να διαθέτει ειδικό κάλυμμα, που να διαχέει το φως ή να τοποθετείται ειδική τραβέρσα, στο κάτω μέρος του ντουλαπιού και κατά μήκος του φωτιστικού, ώστε να περιορίζεται το φως μέχρι το άκρο της επιφάνειας εργασίας.
Ο απορροφητήρας, πάνω από την εστία, πρέπει να διαθέτει αντιθαμβωτικό σύστημα φωτισμού της.
Το φως του φούρνου πρέπει να υπολογίζεται σαν μία ενδεχόμενη πηγή θαμβώσεως.
Είναι πολύ χρήσιμο να εκπέμπεται ηχητικό σήμα όταν ανάβει ο φούρνος και ακόμη καλύτερο όταν ο φούρνος φθάσει στην επιθυμητή θερμοκρασία.
Στο νεροχύτη πρέπει να τοποθετείται αναμεικτική μπαταρία τύπου κομμωτηρίου.
Τουλάχιστον 4 διπλές πρίζες πρέπει να προβλέπονται περιμετρικά του πάγκου εργασίας. Αυτό εξασφαλίζει το να μπορούν οι διάφορες συσκευές να τοποθετούνται σε ασφαλείς και αντιληπτές θέσεις.
Οι πρίζες και οι διακόπτες πρέπει να έχουν χρωματική και τονική αντίθεση με τις γύρω επιφάνειες ώστε να γίνονται αντιληπτοί. Π.χ. σκουρόχρωμα πλακίδια τοίχου αναδεικνύουν λευκές πρίζες και διακόπτες.
Ανάγλυφες ενδείξεις μπορεί εύκολα να προστεθούν στους διακόπτες.
Οι διακόπτες των απορροφητήρων πρέπει να είναι προσβάσιμοι.
Είναι πολύ χρήσιμο να προβλέπεται πρίζα τηλεφώνου στο χώρο της κουζίνας.
Περισσότερες πληροφορίες, ιδιαίτερα στην περίπτωση που χρησιμοποιούν την κουζίνα άτομα σε αναπηρικό αμαξίδιο, υπάρχουν στο τεύχος των οδηγιών σχεδιασμού (ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ) του Γραφείου Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Υπνοδωμάτια
- Πολλά άτομα με προβλήματα όρασης υποφέρουν κι από άλλα προβλήματα υγείας. Ενώ αυτό δεν σημαίνει πάντα μακρά παραμονή στο κρεβάτι, όμως για το σωστό σχεδιασμό του υπνοδωματίου θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί όλη την ημέρα.
Στα περισσότερα υπνοδωμάτια αρκεί η κατάλληλη διάταξη των επίπλων για να τα κάνει προσαρμόσιμα. Όμως, για να επιτευχθεί η μέγιστη προσαρμοστικότητα είναι προτιμότερο όλα τα υπνοδωμάτια να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άτομο που χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο.
Αυτό σημαίνει πως, εκτός από την πρόβλεψη ελεύθερου χώρου διαμέτρου 1,50 μέτρων για την περιστροφή του αμαξιδίου, πρέπει να προβλέπεται ελεύθερος διάδρομος πλάτους τουλάχιστον 1,10 μέτρων και στις τρεις πλευρές του κρεβατιού (επιθυμητό πλάτος 1,20 μέτρων στην κάτω πλευρά του κρεβατιού) για την άνετη κυκλοφορία του χρήστη, αλλά και τη δυνατότητα να στρώνει μόνος του το κρεβάτι.
Οι πόρτες των υπνοδωματίων πρέπει να ανοίγουν σε όλο τους το πλάτος, για να μη δημιουργούν εμπόδια κατά την προσπέλαση.
Για τα άτομα που είναι στο κρεβάτι είναι πολύ σημαντικό να έχουν εύκολη πρόσβαση στους διακόπτες φωτισμού (γενικού και τοπικού), στο τηλέφωνο, στο μπουτόν κινδύνου (εφόσον υπάρχει) κ.λ.π. Έτσι, παρά την κρατούσα αντίληψη του περιορισμού της δυνατότητας μετακινήσεων και αλλαγών, η μόνιμη (σταθερή) επίπλωση κάνει ευκολότερη την τοποθέτηση διακοπτών, πριζών, μπουτόν κ.λ.π., ενώ παράλληλα αποφεύγονται οι προεκτάσεις των καλωδίων που είναι πιθανές αιτίες τραυματισμών.
Τα έπιπλα πρέπει να έχουν ακμές και γωνίες στρογγυλεμένες για να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος τραυματισμού από ατύχημα.
Τα φύλλα των ντουλαπών πρέπει, όπου είναι δυνατόν, να κατασκευάζονται συρόμενα.
Απαιτείται ελεύθερος χώρος πλάτους 0,90 – 1,30 μέτρων μπροστά από τις ντουλάπες, που εξαρτάται βέβαια και από τον τρόπο με τον οποίο ανοίγουν τα φύλλα.
Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη η τοποθέτηση ανακλινόμενης μπάρας ανάρτησης ρούχων στο πάνω μέρος της ντουλάπας.
Οι χειρολαβές στα φύλλα και τα συρτάρια των ντουλαπών πρέπει να έχουν σχήμα που να επιτρέπει να πιάνονται εύκολα. Προτιμότερες είναι οι χειρολαβές σχήματος Π. Η απόχρωσή τους πρέπει να είναι έντονη και σε αντίθεση με το φόντο τους.
Οι πρίζες και οι διακόπτες πρέπει να έχουν χρωματική αντίθεση με τις επιφάνειες των τοίχων. Οι κλασσικοί λευκοί διακόπτες και πρίζες δεν διακρίνονται στους ανοιχτόχρωμους τοίχους. Εναλλακτικά, μπορεί να προστεθεί πλαίσιο (μπορντούρα) σε χρωματική αντίθεση, γύρω από την επιφάνεια του διακόπτη ή της πρίζας.
Για τον εύκολο εντοπισμό των διακοπτών του φωτός τη νύχτα, μπορούν να τοποθετηθούν σ’ αυτούς ειδικές αυτοκόλλητες φωσφορίζουσες ταινίες, που θα φέγγουν στο σκοτάδι.
Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση κλινοσκεπασμάτων και χαλιών με σχέδια, για το λόγο ότι προκαλούν οπτική σύγχυση και κάνουν δύσκολη την εύρεση αντικειμένων που τυχόν πέφτουν.
Περισσότερες πληροφορίες, ιδιαίτερα στην περίπτωση που χρησιμοποιούν τα υπνοδωμάτια άτομα σε αναπηρικό αμαξίδιο, υπάρχουν στο τεύχος των οδηγιών σχεδιασμού (ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΠΑ ΟΛΟΥΣ) του Γραφείου Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Λουτρά
- Ο μελετημένος σχεδιασμός και η τοποθέτηση των ειδών υγιεινής και λοιπών εξαρτημάτων εύκολα μπορούν να προλάβουν δαπανηρές προσαρμογές, αναγκαίες πιθανόν μελλοντικά, ιδιαίτερα όταν υπάρχει χρήστης που χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο.
Η τελική επιφάνεια των τοίχων πρέπει να εξασφαλίζει στεγανότητα και ευκολία στον καθαρισμό. Επίσης, πρέπει να είναι ματ. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε επιφάνειες, όπως π.χ. πλακίδια, οι οποίες μπορεί να δημιουργήσουν υψηλά επίπεδα αντανάκλασης και έντονου φωτισμού.
Το δάπεδο πρέπει να είναι υδατοστεγές, εύκολο στον καθαρισμό και αντιολισθητικό. Σε περίπτωση που χρησιμοποιούνται χαλάκια, αυτά θα πρέπει από την πίσω πλευρά τους να έχουν ειδικά ελαστικά πρόσφυσης.
Το δάπεδο πρέπει να είναι επίπεδο, χωρίς αναβαθμούς.
Σε περίπτωση που υπάρχει ειδικό κορδόνι κινδύνου πρέπει να έχει το κατάλληλο πάχος, να είναι ιδιαίτερα ορατό και εύκολο στη λαβή του.
Τα βοηθητικά εξαρτήματα του λουτρού (πετσετοθήκες, χαρτοθήκες, άγκιστρα κ.λ.π.) πρέπει να στερεώνονται καλά στους τοίχους και σε κατάλληλη θέση ώστε να εξυπηρετούν όλους του χρήστες. Η απόχρωσή τους θα πρέπει να είναι επίσης σε αντίθεση με το φόντο τους.
Η τοποθέτηση του καθρέπτη πάνω από το νιπτήρα απαιτεί προσεκτική μελέτη, διότι οι χρήστες μπορεί να χρειάζεται να πλησιάζουν πολύ κοντά του. Η τοποθέτηση των φωτιστικών στην περιοχή του καθρέπτη, πρέπει να επιτρέπει το φωτισμό των προσώπων των χρηστών, χωρίς όμως να φαίνονται (τα φωτιστικά) μέσω του καθρέπτη. Για το λόγο αυτό πολλοί καθρέπτες που έχουν ενσωματωμένα φωτιστικά δεν είναι κατάλληλοι.
Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο η μπαταρία/τηλέφωνο του ντους ή της μπανιέρας να ελέγχεται θερμοστατικά. Πρέπει επίσης, να διαφοροποιείται χρωματικά από το φόντο της. Π.χ. μία λευκή μπαταρία/τηλέφωνο σε φόντο λευκών πλακιδίων αποτελεί κίνδυνο.
Περισσότερες πληροφορίες, ιδιαίτερα στην περίπτωση που χρησιμοποιούν τα λουτρά άτομα σε αναπηρικό αμαξίδιο, υπάρχουν στο τεύχος των οδηγιών σχεδιασμού (ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ) του Γραφείου Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Σύνταξη του εντύπου και επιμέλεια κειμένου:
Μάρκος Κατσιώτης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Προϊστάμενος του Τμήματος Μελετών της Δ.Τ.Υ/ Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
Βιβλιογραφία:
- Buildings and Internal Environments -JMU Access Partnership – RNIB
- Technical Bulletins – GDBA JMU – RNIB
- See for yourself at home – RNIB
- ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ – Οδηγίες σχεδιασμού του Γραφείου Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ
- TheDesignProcess – MeetingpaperbyMariaBenktzon