«Το προλαμβάνειν μείζον εστί του θεραπεύειν»
Ιπποκράτης (460-377π.Χ. – Προγνωστικόν)
Εισαγωγή
Σήμερα στο λυκαυγές της 3ης χιλιετίας και παρά τις τρομακτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών στη μοριακή βιολογία και τη Βιοϊατρική τεχνολογία, η τύφλωση εξακολουθεί να ρίχνει απειλητικά τη σκιά της στον πλανήτη μας με τα 45.000.000 των τυφλών της, δημιουργώντας τεράστια ιατροκοινωνικά προβλήματα!
Ωστόσο πρέπει να γνωρίζουμε ότι σήμερα η τύφλωση προλαμβάνεται κατά 80% άρα είναι προλήψιμη κατάσταση! Ο ρόλος επομένως της ενημέρωσης του κοινού για την πρόληψη της είναι ανυπολόγιστης αξίας και είναι καθήκον των Οφθαλμιάτρων, της Πολιτείας και όλων εκείνων των Φορέων που ασχολούνται με το θέμα αυτό να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της τυφλότητας σε όλο τον κόσμο. Τα αίτια της τυφλώσεως σχετίζονται με το βιοτικό και το υγειονομικό επίπεδο των χωρών και μπορούν να συνοψισθούν στον Πίνακα 1.
Πίνακας 1. Αίτια τυφλώσεως
Α. Στον «αναπτυσσόμενο κόσμο»
- Τράχωμα
- Ξηροφθλαμία
- Ογκοκέρκωση ή τύφλωση των ποταμών
- Καταρράκτης.
Β. Στον «ανεπτυγμένο κόσμο»
- Καταρράκτης
- Γλαύκωμα
- Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια
- Ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς
- Αγγειακές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς
- Εκφυλιστικές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς
- Αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς
- Διαθλαστικές ανωμαλίες
- Κερατίτιδες
- Τραύματα, ατυχήματα.
Α. Στον «Υπό ανάπτυξη κόσμο»:
1. Το Τράχωμα το οποίο οφείλεται σε μολυσματικό ιό, προκαλεί ουλοποίηση του κερατοειδούς και προλαμβάνεται με τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και διαβίωσης.
2. Η ξηροφθαλμία, η οποία οδηγεί σε καθολική θόλωση του κερατοειδούς, κυρίως σε παιδιά, εξ αιτίας υποσιτισμού και αβιταμινώσεως Α, προλαμβάνεται με την έγκαιρη χορήγηση βιταμίνης Α.
3. Η ογκοκέρκωση ή τύφλωση των ποταμών οφείλεται σε ένα παράσιτο που προκαλεί εμβολή στην κεντρική αρτηρία του αμφιβληστροειδούς και προλαμβάνεται με τη χορήγηση δισκίων Ivermectin, τα οποία καταστρέφουν το παράσιτο έγκαιρα, πριν δημιουργηθούν οι βλάβες στον ανθρώπινο οφθαλμό.
4. Ο καταρράκτης αφορά στο 20% της ιάσιμης τυφλότητας διεθνώς. Διακρίνεται στον εκ γενετής (συγγενής καταρράκτης) στον τραυματικό και στο γεροντικό που είναι και η συνηθέστερη μορφή. Η συχνότητα εμφανίσεώς του ποικίλλει μεταξύ του υποανάπτυκτου και ανεπτυγμένου κόσμου, αρκεί να αναφέρουμε ότι στην Ινδία 10.000.000 είναι δηλωμένοι τυφλοί από καταρράκτη. Η θεραπεία του είναι μόνον χειρουργική και η τεχνική της επεμβάσεως εξαρτάται από τον τεχνολογικό εξοπλισμό. Με την ενδοπεριφακική τεχνική, που είναι η παλαιότερη τεχνική, αφαιρείται ολόκληρος ο καταρρακτικός φακός και η μετεγχειρητική αφακία αντιμετωπίζεται με χορήγηση διορθωτικών γυαλιών. Με την εξωπεριφακική τεχνική ή με την τεχνική της φακοθρυψίας με την χρήση υπερήχων, μετά την αφαίρεση των 2/3 του καταρρακτικού φακού, εμφυτεύεται έμπροσθεν του οπισθίου περιφακίου του φυσιολογικού φακού «ενδοφθάλμιος φακός» και αντιμετωπίζεται άμεσα η αφακία. Η τεχνική της φακοθρυψίας απαιτεί προηγμένο τεχνολογικό εξοπλισμό και κόστος και είναι ως εκ τούτου εφικτή σε χώρες με υψηλότερο υγιειονομικό επίπεδο.
Β. Στον «ανεπτυγμένο κόσμο»:
1. Ο καταρράκτης επειδή δημιουργεί λόγω της προοδευτικής θολώσεως του φακού δυσχέρεια στην κοντινή και μακρινή όραση (ιδιαίτερα στη βραδινή οδήγηση), οδηγεί τους ασθενείς εγκαιρότερα στο χειρουργείο. Όπως προαναφέρθηκε, λόγω τεχνολογικών δυνατοτήτων, εδώ προτιμάται η τεχνική της «εμφυτεύσεως ενδοφακού» και το ποσοστό της επιτυχίας ανέρχεται στο 95-98%.
2. Το γλαύκωμα αφορά στο 18-20% των τυφλών διεθνώς και είναι η πλέον «ύπουλη» οφθαλμική πάθηση, διότι συνήθως δίνει συμπτώματα, όταν ήδη έχουν προκληθεί στο οπτικό νεύρο, μη αναστρέψιμες βλάβες! Χαρακτηρίζεται, συνήθως αμφοτερόπλευρα, από αυξημένη ενδοφθάλμιο πίεση (ΕΟΠ) η οποία καταστρέφει σταδιακά το οπτικό νεύρο και οδηγεί, εάν δεν αντιμετωπισθεί, σε μη αναστρέψιμη τύφλωση. Επιβάλλεται μετά τα 40 σε όλους ετήσια μέτρηση της ΕΟΠ, ιδιαίτερα σε μύωπες, διαβητικούς και νωρίτερα σε χρήστες κορτιζόνης και σε ασθενείς με οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος. Διαγιγνώσκεται με τη μέτρηση της ΕΟΠ, τη βυθοσκόπηση και τον έλεγχο των οπτικών πεδίων και αντιμετωπίζεται με θεραπεία με κολλύρια ή χειρουργικώς. όταν αυτό επιβάλλεται, σε όλες τις μορφές του (χρόνιο ή οξύ γλαύκωμα, συγγενές ή παιδικό γλαύκωμα ή μετατραυματικό).
3. Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια (ΔΑ), αφορά στο 20% των τυφλών διεθνώς και οφείλεται στην προοδευτική καταστροφή των τριχοειδών αγγείων του αμφιβληστροειδούς. Εμφανίζεται: α) ως μη παραγωγική ΔΑ, που χαρακτηρίζεται από εξιδρώματα και αιμορραγίες στο βυθό των ασθενών και β) ως παραγωγική ΔΑ, που χαρακτηρίζεται από ανάπτυξη παθολογικών νεοαγγείων στον αμφιβληστροειδή, τα οποία δημιουργούν μεγάλες αιμορραγίες στο βυθό των πασχόντων. Η διάγνωση της ΔΑ είτε αφορά νεαρούς διαβητικούς ή ενήλικες ασθενείς γίνεται με τη βυθοσκόπηση και επιβάλλεται να γίνεται προληπτικά κάθε χρόνο σ όλους τους διαβητικούς. Η αντιμετώπιση της ΔΑ, δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις, αρχίζει όταν ο ασθενής διαπιστώσει τη μείωση της οράσεως, η οποία δημιουργείται λόγω οιδήματος της ωχράς ή λόγω ενδουαλοειδικής αιμορραγίας. Με μια ειδική εξέταση τη «φλουοροαγγειογραφία βυθών» εντοπίζονται οι «διαρροές» των πασχόντων αγγείων τα οποία «φωτοπηγνύονται» με ακτίνες Laser και είναι δυνατόν, παράλληλα με την ικανοποιητική ρύθμιση του διαβήτη, να αντιμετωπισθούν σήμερα σε ποσοστό 60% και πλέον και οι δύο μορφές της ΔΑ επιτυχώς. Οι πολύ προχωρημένες της μορφές παραγωγικής ΔΑ αντιμετωπίζονται σήμερα επιτυχώς χειρουργικά με υαλοειδεκτομή και Endolaser.
4. Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδος (ΗΕΩΚ) στο 25% των ατόμων της τρίτης ηλικίας, οδηγεί σε μείωση ή απώλεια της κεντρικής όρασης. Η ΗΕΩΚ εμφανίζεται ως «ξηρά μορφή» που δημιουργεί μείωση της οπτικής οξύτητας ή ως «υγρά μορφή», που χαρακτηρίζεται λόγω παρουσίας εξελισσόμενης υπαμφιβληστροειδικής νεαγγειώσεως από μεγάλη έκπτωση της οράσεως, χωρίς όμως ολική τύφλωση. Η αντιμετώπιση της δεύτερης μορφής της ΗΕΩΚ με «φωτοπηξία» δι’ ακτίνων Laser ή ακόμη και με «φωτοδυναμική θεραπεία» δεν έχουν αποδώσει μέχρι στιγμής τα αναμενόμενα θεραπευτικά αποτελέσματα. Κάποιου βαθμού «οπτική βοήθεια» προσφέρουν τα βοηθήματα χαμηλής όρασης (Low Vision Aids ή LVA). Η εγκαιρότερη ωστόσο διάγνωση της ΗΕΩΚ σχετίζεται με καλύτερη δια φωτοπηξίας με Laser οπτική πρόγνωση.
5. Οι αγγειακές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς, όπως είναι η θρόμβωση της κεντρικής φλεβός του αμφιβληστροειδούς ή κλάδων αυτής και η εμβολή της κεντρικής αρτηρίας του «αμφιβληστροειδούς ή κλάδων αυτής, συνήθως, εμφανίζονται σε υπερτασικούς ή σε άτομα με αγγειοκαρδιολογικά ή αιματολογικά προβλήματα, σε διαβητικούς και σε καπνιστές. Οι παθήσεις αυτές αντιμετωπίζονται αιτιολογικά ανάλογα με την υποκείμενη πάθηση και με «Laser φωτοπηξία» οι ισχαιμικές θρομβώσεις του αμφιβληστροειδούς.
6. Οι εκφυλιστικές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς με κύριο εκπρόσωπο τη Μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια (ΜΑ), περιλαμβάνουν κληρονομικά νοσήματα που χαρακτηρίζονται από προοδευτική εκφύλιση των φωτοϋποδοχέων του αμφιβληστροειδούς χιτώνα των οφθαλμών και από βαθμιαία μείωση της οπτικής οξύτητας και των οπτικών πεδίων. Η πρόσφατη «κωδικοποίηση» του ανθρώπινου DNA και η «προσβασιμότητα» πλέον του ανθρώπου στο γενετικό κώδικά του, υπόσχεται μέσω της «γονιδιακής θεραπείας» την πολυπόθητη θεραπευτική προσέγγιση και των νοσημάτων αυτών.
7. Η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς συνήθως εμφανίζεται στη μέση ηλικία και δημιουργείται από περιφερικές εκφυλιστικές αλλοιώσεις του αμφιβληστροειδούς, οι οποίες δημιουργούν ρωγμές ή οπές και αντιμετωπίζονται επιτυχώς σε μεγάλη αναλογία με χειρουργική επέμβαση. Προδιάθεση για αποκόλληση παρουσιάζουν άτομα με βεβαρημένο κληρονομικό ιστορικό και οι μύωπες. Ενίοτε προηγούνται προειδοποιητικά σημεία όπως «μυγάκια» ή «λάμψεις», τα οποία συνδυάζονται συνήθως με αποκόλληση του υαλοειδούς και εάν με την οφθαλμολογική εξέταση εντοπισθούν στο βυθό «ρωγμές» του αμφιβληστροειδούς, «περιχαρακώνονται» με ακτίνες Laser και προλαμβάνεται η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Οι ευπαθείς ομάδες (μύωπες και κληρονομικά βεβαρημένοι) ανεξάρτητα υποκειμενικών ενοχλημάτων, πρέπει να εξετάζονται προληπτικά κατ’ έτος.
8. Οι διαθλαστικές ανωμαλίες πρέπει να διαγιγνώσκονται έγκαιρα στα παιδιά. Ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος επιβάλλεται πριν την ηλικία των 3 ετών για να διαπιστωθεί πιθανή αμβλυωπία, δηλαδή ελαττωμένη όραση στον ένα οφθαλμό από συγγενή καταρράκτη, στραβισμό ή από μεγάλη διαθλαστική ανωμαλία. Εάν η αμβλυωπία δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα έως την ηλικία το βραδύτερον των 7 ετών δημιουργεί μόνιμη μείωση της οπτικής οξύτητας («τεμπέλικο μάτι»). Η αντιμετώπισή της γίνεται έγκαιρα και αιτιολογικά : (α) με χορήγηση διορθωτικών γυαλιών (β) με «κάλυψη» του υγιούς οφθαλμού, ώστε να εξαναγκάζεται το παιδί να χρησιμοποιεί τον «πάσχοντα» οφθαλμό και (γ) εάν υπάρχει στραβισμός που δεν διορθώνεται με γυαλιά, τότε γίνεται χειρουργική επέμβαση του στραβισμού, ώστε να εξασφαλισθεί «διόφθαλμος προσήλωση» δηλαδή «ευθυγράμμιση των οφθαλμών» . Οι διαθλαστικές ανωμαλίες δηλαδή η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός και η πρεσβυωπία μετά την ηλικία των 40 ετών, αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση διαθλαστικών γυαλιών. Την τελευταία δεκαπενταετία ως γνωστόν, κατέστη δυνατή μέσω της «διαθλαστικής χειρουργικής» με τη χρήση των ακτίνων Laser, η αντιμετώπιση των διαθλαστικών ανωμαλιών και ιδιαίτερα της υψηλής μυωπίας.
9. Οι κερατίτιδες, εάν δεν θεραπευθούν, οδηγούν σε «θόλωση» (λεύκωμα) του «διαφανούς» κερατοειδούς και σε μεγάλη μείωση της οράσεως που σχετίζεται με την έκταση της προσβολής. Τα αίτια είναι κυρίως μολυσματικά (από βακτηρίδια ή μύκητες ή απλό έρπητα), σπάνια κληρονομικά σε μικρά παιδιά, συχνότερα σε ηλικιωμένους (εκφυλιστικές δυστροφίες), ή από εγκαύματα (από οξέα ή αλκάλεα) λόγω εργατικών ατυχημάτων, που απαιτούν άμεση νοσοκομειακή αντιμετώπιση και τέλος από τροχαία ατυχήματα, στα οποία συνήθως τραυματίζονται και οι δύο οφθαλμοί. Εάν από οποιαδήποτε αιτία παραμένει η «θόλωση» του κερατοειδούς με μια χειρουργική επέμβαση την «κερατοπλαστική», αφαιρείται το κεντρικό τμήμα του πάσχοντος κερατοειδούς και αντικαθίσταται με ένα υγιή κερατοειδή ενός δωρητού. Η κερατοπλαστική έχει το υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας από όλες τις επεμβάσεις μεταμοσχεύσεως (ποσοστό απόρριψης περίπου 20%).
10. Τα τραύματα (5% των τυφλών) οφείλονται συνήθως σε ατυχήματα εργατικά (χημικά εγκαύματα, αλλότρια ενδοβόλβια σώματα, εκρήξεις) ή κυνηγετικά, ή τροχαία.
Τα παιδικά τραύματα προκαλούνται συνήθως από οικιακά εργαλεία και παιχνίδια. Η ενημέρωση και η λήψη συστηματικών προφυλακτικών μέτρων στους χώρους εργασίας, οι ζώνες ασφαλείας των οδηγών και η προσοχή των γονέων, μπορούν να προλάβουν το 50% και πλέον των οφθαλμικών τραυμάτων.
Το παρόν έντυπο συντάχθηκε από τη Δρα Μαριάννα Τσίρου, οφθαλμίατρο, Πρόεδρο της «ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΟΡΑΣΗΣ «SIGHT-FIRST» Θ117Α των LIONS». Το Πρόγραμμα «SIGHT-FIRST» των LIONS από το 1990 ενώνει 185 χώρες σε μια «πανανθρώπινη μάχη» για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ιάσιμης ή αναστρέψιμης τυφλότητας στον αναπτυσσόμενο κυρίως κόσμο. Μέχρι στιγμής έχουν χειρουργηθεί 2.500.000 άνθρωποι από καταρράκτη στην Ινδία, Λ. Αμερική και άλλες χώρες, 2.500.000 έχουν θεραπευθεί από την τύφλωση των ποταμών στη Δ. Αφρική και χιλιάδες παιδιά έχουν σωθεί από τη ξηφοφθαλμία. Το έργο αυτό της «σωτηρίας της όρασης», το οποίο ευρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη με τη λειτουργία αυτή τη στιγμή σε όλο τον κόσμο 300 Οφθαλμολογικών Κέντρων, 50 Οφθαλμολογικών Νοσοκομείων, 400 Ειδικών Οφθαλμολογικών Προγραμμάτων και Κινητών Χειρουργικών Οφθαλμολογικών Μονάδων, παρέχονται ανιδιοτελώς «Υπηρεσίες» όπου υπάρχουν σοβαρές οφθαλμολογικές ανάγκες.